Trong quần thể di tích đình chùa đậm đặc ở xã Việt Lập, huyện Tân Yên, tuy không nổi trội như đình Nội, đình chùa Kim Tràng, lăng Phục Chân đường, Chùa Phán Thú, nhưng đình Hoãn hàm chứa nhiều nét riêng có và nổi lên trên vùng đất Việt Lập như một nét duyên quê.

Nằm về phía bắc của xã Việt Lập, đình Hoãn nay thuộc về thôn Trong Giữa, còn khi xưa là giáp Mỹ, và giáp Trong gồm 3 xóm Hạc, Trong, Giữa liên quan đến 3 điếm là: Điếm Hạc, điếm Giữa và điếm Trong.

Ngoài đình Hoãn, nơi đây còn có Đình Nội, chùa Hai Giáp, nghè Mẩy cùng hệ thống điếm làng, giếng cổ vài trăm năm tuổi. Dấu ấn thời gian đã phủ lên miền quê nay qua rêu phong trên mái đình chùa, qua những giai thoại câu chuyện dân gian.

Đình Hoãn, nằm tại trung tâm thôn Trong Giữa, tọa lạc theo hướng tây nam. Trước cửa đình là khoảng sân rộng – nơi dân làng mở hội 15 tháng giêng. Ngôi đình bố cục theo lối chuôi vồ, toàn đại đình gồm 1 gian, 2 dĩ, 2 chái.

Kết cấu vì chính theo kiểu thượng con chồng đấu kê, hạ kẻ chàng. Vì hồi đình có kết cấu theo kiểu vì kèo, trốn cột. Trên các kẻ có chạm nổi đề tài lá lật, rồng mang phong cách thời Nguyễn. Nối với tòa đại đình là hậu cung 1 gian thờ Cao Sơn – Quí Minh và thánh Tam Giang.

Điều đặc biệt tại đình Hoãn là tại đây còn bảo lưu được sắc phong niên hiệu Khải Định thứ 9 (1924) và trên các đầu cột, xà khắc chữ Nho ghi người cung tiến – giống với đình Nội gần kề ngay đó. Thông thường, khi xưa khi xây dựng xong đình, chùa, hoặc khi trung tu tôn tạo thì dân làng cho người khắc bia, hoặc cây hương chép lại việc hưng công xây dựng.

Thế nhưng ở xã Việt Lập lại có cách làm khác, đó là ai, gia đình nào đóng góp gỗ để làm đình thì sai người khắc tên lên ngay cây gỗ đó. Cũng như tại đình Nội, tại đình Hoãn có “hồ sơ” khá chi tiết về việc công đức của người xưa.

Ví như tại 1 trụ gỗ trên đình có khắc: Bản giáp thôn trưởng Nguyễn Văn Điểu, Nguyễn Văn Thang, Nguyễn Văn Liệu, Tổng trưởng Nguyễn Văn Thủy, giáp Nam Nguyễn Văn Lâm, Trần Văn Cốc đồng công đức nhất trụ. Hoặc trên 1 cây cốt chính của đình khắc: Người của bản giáp tên hiệu Diệu Uy, con trai làm quan Chánh tổng tên Nguyễn Duy Thị cùng Ngô Thị Điển cung tiến 1 cột gỗ, hoặc Người giáp Trong của bản xã là Lê Văn Thuận, người của bản giáp Trần thị hiệu Diệu Huy cùng công đức …

Từ những thông tin tại đình làng, tra lại phả của những dòng họ tại đây cho ta biết ngôi đình làng hiện nay vốn được xây dựng vào năm 1912, trước đó là đình được làm bằng tranh tre. Cũng qua những thông tin trên các cột tại đây cho biết, đình Hoãn vốn do người dân của giáp Trong và Giáp Mỹ cung tiến.

Trong câu chuyện về đình làng của mình, các cụ bản tự cho biết: Nơi này nơi khác nhiều khi cứ vẽ vời khi kể chuyện về di tích, ở chúng tôi thì rất đơn giản, cứ như cái tên của ngôi đình này, xưa kia vị trí đó ở đầu xóm, ở đó có cây cầu và quán hàng nước của một bà cụ tên Hoãn. Khi làm đình vị trí đúng vào chỗ gian quán nên đình có tên là đình Hoãn.

Cạnh đó là cái ao có tên ao Cầu, do dân làng đào lấy đất đắp nền đình mà thành, ao Cầu giờ vẫn còn. Lại nữa, hội lệ của đình Hoãn hàng năm diễn ra vào ngày 8, 9 tháng giêng thường rất đông vui với nhiều trò chơi dân gian, như đấu vật, kéo co…nhưng đông vui và thu hút được sự quan tâm của “bàn dân thiên hạ” hơn cả đó là Tục thi cơm trắng.

Vào ngày hội lệ, người phụ nữ ở nhà nấu cơm trắng, nắm thành cơm nắm cho chồng đem ra đình để dự thi. Cũng chỉ là để cho người phụ nữ thể hiện cái sự tài khéo đảm đang, bởi ngày đó đâu có máy say máy sát như bây giờ, muốn có cơm trắng thì phải giã thóc, rồi sàng sẩy thật kỹ, thật nhanh sau đó thổi cơm, nắm lại thành nắm.

Nó tương tự tục thổi cơm thi. Ngoài đình, mọi người thử, bình xét, cơm nắm của gia đình nào chín dẻo, thơm, ngon không có sạn thì để lại cho làng thụ lộc, vinh dự và may mắn lắm.

 

 

 

Thời gian trôi qua, xóm Trong, Giữa, Nội Hạc phát triển. Năm 1980 xóm Hạc tách ra, nhập với xóm Nội thành thôn Nội Hạc ở đó có đình Nội – Di tích Quốc gia đặc biệt, nhưng vào ngày hội lệ, người xóm Hạc vẫn đổ về đình Hoãn chung vui. Nếp xưa nay vẫn vậy.

 

Những năm gần đây, người dân 3 xóm đầu tư nâng cấp lại toàn bộ hệ thống điếm làng, giếng nước và chăm lo tu sửa đình làng, khiến diện thôn làng thêm đẹp. Hội lệ năm nay, người dân 3 xóm vui hơn vì đình Hoãn được công dân Di tích LSVH cấp tỉnh. Hội làng cũng là ngày đón Bằng công nhận di tích, với dân làng niềm vui nhân đôi, năm mới tràn đầy hy vọng may mắn.

Châu Giang. Tân Yên