Đình Khương Trung có từ đầu thế kỷ 17. Thờ: hai tướng của vua Hùng thứ 18. Xếp hạng: Di tích quốc gia (năm 1993). Địa chỉ: số 245 phố Khương Trung, phường Khương Trung, quận Thanh Xuân, TP Hà Nội.

Địa lý

Làng Khương Trung xưa gồm 4 xóm (Trên, Hồng, Đầm, Dộc) và thuộc vùng "Tam Khương" (Khương Thượng, Khương Trung, Khương Hạ). Từ năm 1915, ba thôn của xã Khương Đình được tách thành ba xã độc lập: xã Khương Thượng thuộc tổng Yên Hạ, xã Khương Trung thuộc tổng Hoàng Mai cùng nằm trong huyện Hoàn Long, còn xã Khương Hạ vẫn nằm trong tổng Khương Đình, huyện Thanh Trì, tỉnh Hà Đông cũ.

Đất làng Khương Trung xưa kia khá rộng: phía Đông giáp đồng làng Phương Liệt (tức làng Vọng), phía Nam giáp hai làng Khương Hạ và Định Công, phía Tây giáp sông Tô Lịch, phía Bắc và Tây-Bắc giáp các làng Láng Hạ, Thịnh Quang, Khương Thượng, Vĩnh Hồ. Năm 1919, thực dân Pháp khi xây sân bay Bạch Mai đã sung công một số đất đai của Phương Liệt, Khương Thượng và nửa phía đông của thôn Khương Trung, làm mất hẳn xóm Hồng và xóm Đầm. Ngày nay chỉ còn lại đầm Hồng.

 Đình và Chùa Khương Trung. Photo by NCCong ©2015

Lược sử

Đình Khương Trung là một trong những ngôi đình cổ của làng Gừng thờ hai võ tướng là Trần Minh và Trần Quang, quê Vĩnh Phú. Hai ông đã cùng vua Hùng thứ 18 đánh giặc bảo vệ đất nước, giúp dân Khương Trung làm ăn.
Theo truyền thuyết, thời vua Hùng 18 có hai võ tướng là Trần Minh và Trần Quang quê ở Phú Thọ, lúc ra đời có ánh hào quang phủ khắp người nên được đặt tên là Quang và Minh. Hai ông theo vua Hùng Duệ chống lại Thục Phán.

Sau này, khi Hùng Duệ vương nhường ngôi cho Thục Phán, hình thành triều đại An Dương Vương có mời hai ông ra giúp nước. Tuy không thần phục Thục Phán song thấy nước nhà lâm nguy hai ông lại dẫn binh ra trận và chiến thắng.

Khi chiến thắng trở về đi qua vùng Thanh Đàm, thấy cảnh đẹp thuận lợi việc làm ăn, hai ông dừng lại đó dựng nhà, cày ruộng, không ra làm quan cho An Dương Vương.

Về già khi hai ông mất, tự nhiên mối đùn lên thành gò. Tại đây dân làng xây hai ngôi miếu để thờ làm thành hoàng làng. Cứ đến ngày 5 tháng Giêng âm lịch, dân làng tổ chức rước hai ông từ miếu về đình.

Ngoài thờ hai đức ông, đình Khương Trung còn thờ mẹ con bà Hậu Tham, quê ở Nam Đàn, Nghệ An. Bà có tên thật là Trịnh Quý Thị, hiệu là Diệu Nhũ, thời Lê—Trịnh. Bà quê ở Nam Định, không có con trai nên đã cúng hết ruộng vào chùa và được thờ hậu ở đình làng.

Theo sử sách, tháng 10 năm 1426, tướng nhà Minh là Viên Lượng mang quân đến giải vây Đông Quan. Nghĩa quân Lê Lợi phục kích ở Nhân Mục, bắt sống Viên Lượng và diệt hơn nghìn tên. Tháng sau, giặc đánh ra vùng Bình Đà (Thanh Oai), nghĩa quân đã nhử giặc về phía Hà Đông, tiêu diệt và bắt sống hàng nghìn tên.

 

 Sân đình và chùa Khương Trung. Panorama (c) NCCong 2015

Trong chiến thắng Kỉ Dậu (1789), quân Tây Sơn đã phối hợp cùng dân binh vùng này diệt quân giặc ở vùng Khương Thượng, Đống Đa. Căn cứ vào hai sắc phong năm Khánh Đức thứ 4 (1652) và năm Quang Trung thứ 3 (1790) ta có thể suy luận đình và chùa đã được xây dựng từ nửa trước thế kỷ 17.

Trong kháng chiến chống Pháp, sau trận đánh vào sân bay Bạch Mai năm 1948, giặc Pháp đã phá huỷ đình và chùa Khương Trung; về sau dân làng đã xây lại. Chùa và đình được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa quốc gia ngày 16-12-1993. Hàng năm làng tổ chức hội đình vào ngày mồng 5 tháng Giêng, có rước thần, tế lễ bằng cỗ chay vào ban đêm; trong hội có hát chèo, đánh vật, chọi gà.

 Bia đình Khương Trung. Photo by NCCong ©2015

Kiến trúc và di vật

Đình Khương Trung xây trên nền đất cao, được thiết kế theo hình chữ “đinh” (丁), có nghi môn, đại đình và hậu cung. Cũng như đình ở các nơi khác, nghi môn là kiến trúc không thể thiếu được của đình. Trên đỉnh hai cột đồng trụ nghi môn có thượng cầm hạ thú, dưới cột hình Long, Ly, Quy, Phượng.

Tiếp đó, qua sân gạch là đại đình, đại đình có năm gian, bên ngoài đại đình còn có một quả chuông, một chiếc trống và một tấm bia. Trên nóc đại đình được đắp hình rồng chầu mặt trời.

Kết cấu nóc của gian giữa kiểu chồng rường, các vì bên làm kiểu giá chiêng, các bức cốn nách làm kiểu kẻ. Nhìn chung, đình không chạm trổ nhiều, thỉnh thoảng có điểm xuyết các môtíp đèn, sách, lộc bình, ngũ quả, đào, trúc… Hậu cung ba gian là nơi thờ chính hai vị thành hoàng làng, có long đình chạm trổ rất tinh xảo.

Các di vật trong đình còn lưu giữ được: hai sắc phong thời Lê (năm 1652) và Quang Trung (năm 1791), một thần phả, hai pho tượng thành hoàng, long ngai, bài vị, một kiệu long đình, hai bia, một bộ bát bửu, hoành phi.

Cùng trong cụm di tích, chùa Khương Trung nằm sát bên trái và thẳng hàng với đình. Trên Tam quan có bảng đề Khương Trung tự. Xung quanh các bờ mái của chùa đều có đắp trang trí hình vân triện, hoá rồng. Ngôi chùa chính hình “chuôi vồ”. Chùa gồm 3 gian 2 chái và 3 gian hậu cung. Kết cấu vì kèo kiểu chồng rường, cốn làm kiểu kẻ.

 Chùa Khương Trung

Chùa Khương Trung trang trí không nhiều, song để làm tăng hiệu quả của kiến trúc người xưa đã chọn những hình hoa sen, hoa dây, vân xoắn để trang trí. Phần cốn mê của hậu cung được chạm hai hình rồng cùng mây cuộn dày đặc tạo nên tính nghệ thuật độc đáo của chùa.

Trong chùa còn lưu giữ một quả chuông cao 1,1m, rộng 0,4m, hai hoành phi, hai câu đối, 11 pho tượng, bức cửa võng chạm thủng tinh xảo. Các hiện vật còn lại trong chùa nhìn chung cũng đầy đủ so với những ngôi chùa khác, song các tượng được tạo tác khá muộn khoảng thế kỉ XIX.

Trong kháng chiến chống Pháp, sau trận đánh vào sân bay Bạch Mai đêm 17 rạng sáng ngày 18/1/1950, giặc Pháp đã phá huỷ đình - chùa Khương Trung. Đầu những năm 90 (thế kỷ XX), đình và chùa Khương Trung được xây dựng lại từ nguồn ngân sách nhà nước và đóng góp của nhân dân phường Khương Trung.

Đình, chùa Khương Trung nằm sát nhau trong một tổng thể hoàn chỉnh. Trải qua bao cuộc binh đao, hưng phế, người dân nơi đây ý thức rất rõ về công lao của các anh hùng có công với đất nước nên không ngừng giữ gìn, tôn tạo, tu bổ công trình ngày càng khang trang và to đẹp hơn.

Đình và chùa Khương Trung đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng di tích kiến trúc nghệ thuật ngày 16/12/1993.