Từ thành phố Nam Định theo quốc lộ 21 A đến gần nghĩa trang Cầu Họ (cũ), rẽ tay phải vào đường rải đá, đi khoảng 1,5km nhìn sang bên phải là một công trình kiến trúc cổ nằm ẩn mình dưới tán lá của những cây cổ thụ xum xuê, bên cạnh hồ nước rộng trong xanh - Đó là đình Sùng Văn thuộc thôn Sùng Văn, xã Mỹ Thuận, huyện Mỹ Lộc.

    Căn cứ vào các tư liệu thành văn còn giữ được tại di tích cùng với truyền thuyết ở địa phương thì đình Sùng Văn là nơi thờ Linh Lang – tướng của vua Hùng Duệ Vương và hai tướng Cao Đê, Đãi Chân dưới triều vua An Dương Vương. Đây là những người có nhiều công lao trong sự nghiệp chống giặc ngoại xâm, bảo vệ nền độc lập tự do của dân tộc ngay từ buổi đầu dựng nước. Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, đình Sùng Văn là cơ sở tin cậy để cán bộ Việt Minh đi, về hoạt động bàn kế hoạch chỉ đạo phong trào đấu tranh ở địa phương, tổ chức lực lượng chặn đánh những cuộc càn quét của địch. Thời kỳ chống giặc Mỹ leo thang bắn phá miền Bắc, đình Sùng Văn được sử dụng làm kho tàng của Nhà nước, là cơ sở để một số cơ quan của tỉnh sơ tán về làm việc.

Ngoài giá trị về lịch sử, đình Sùng Văn còn là một công trình về kiến trúc quy mô, mang đậm phong cách nghệ thuật cổ truyền của dân tộc. Ngôi đình tọa lạc trên một khu đất cao, rộng rãi, gần với đường liên thôn, tạo điều kiện thuận lợi cho mọi người đến thăm quan, chiêm ngưỡng. Phía trước đình có hệ thống tam quan xây kiểu chồng diêm mái cong. Từ tam quan vào đến đình là một sân rộng lát gạch, xung quanh xây tường bao, tạo cho di tích một quy mô khép kín.

Đình Sùng Văn được xây dựng từ thời Hậu Lê, sang thời Nguyễn tuy đã tu sửa một số lần nhưng vẫn bảo lưu được đường nét nghệ thuật của hai thế kỷ XVII và XVIII. Công trình hiện nay gồm hai tòa, làm theo kiểu chữ đinh. Tòa tiền đường có 5 gian, chiều dài 21m, rộng 11m với bộ mái đồ sộ, lợp ngói nam phẳng phiu và cong đều về bốn góc. Trên nóc mái xây đại bờ; các bờ dải, kìm nóc, đầu đao đắp đề tài rồng chầu, phượng mớm, ly vờn cùng với học tiết lá lật cách điệu. Phía dưới là hệ thống tàu đỡ mái bằng gỗ lim dày dặn, nhỏ ở giữa, to dần về phía hai đầu để phù hợp với làn mái cong mềm mại. Từ bốn hàng tàu này với kỹ thuật xàm mộng rất điêu luyện của người thợ , đã tạo nên bốn đầu đao cong vút, vừa có giá trị về thẩm mĩ, lại có tác dụng giằng kéo, khóa giữ chắc chắn cho giàn mái bên trên.

    Do nội tâm tòa tiền đường quá lớn , nên công trình phải sử dụng 4 hàng cột gỗ lim, gồm 24 chiếc liên kết với nhau bởi các câu đầu, xà lòng, , xà nách tạo thành bộ khung gỗ đồ sộ, chắc chắn. Các cột cái có đường kính 0,60m, cột quân 0,45m tạo dáng kiểu búp đòng, được kê bằng các chân tảng đá vuông, mặt chạm nổi gương tròn. Hệ thống xà lòng, xà nách, câu đầu đều soi ống tơ, chỉ nổi. Hai bên xà nách ở gian chính giữa còn đục chạm cảnh rồng bay, phượng múa, ly vờn ẩn hiện trong làn mây lá hỏa với đường nét, nhấn tỉa mạch lạc. Tuy thiết kế 5 gian nhưng là dạng kiến trúc 4 mái cong, nên tòa tiền đường chỉ có 4 bộ vì làm theo kiểu chồng rường, mê cốn , kẻ bẩy. Các con rường trên 4 bộ vì đục chạm đề tài tứ linh, họa tiết lá lật, nên mặc dù kích thước lớn lại xếp chồng lên nhau, nhưng vẫn tạo vẻ mềm mại, uyển chuyển. Hệ thống bẩy, kẻ truyền được tạo dáng uốn lượn bên ngoài soi chỉ, nhấn khung viền kiểu vành mai, bên trong đục chạm kênh bong các đề tài “long hóa” , mây tản. Bằng đường nét chạm nổi, kênh bong cầu kì các nghệ nhân xưa đã biến những khúc gỗ lim thô mộc, cứng nhắc trở thành những tác phẩm có đường nét thanh thoát, hấp dẫn. Các bức mê cốn lại chạm khắc cảnh long, ly, quy, phượng đang chầu, vờn nhau, cảnh rồng lấy nước có rùa, cá đang bơi. Đây là những tác phẩm độc đáo, thể hiện trình độ cao về nghệ thuật chạm khắc của những nghệ nhân tài hoa xưa. Các đầu dư là cấu kiện có chức năng đỡ câu đầu, xà lòng cũng được thể hiện bằng hình ảnh rồng vuốt râu, họa tiết vân ám, lá hỏa với kỹ thuật chạm bong độc đáo.

    Thay thế vì kèo ở gian đầu hồi là các kẻ góc, xà đùi, trụ non và con rường. Hai cặp kẻ góc từ câu đầu vươn xuống phía đưới làm điểm tựa chắc chắn để đỡ các đầu đao. Mặc dù phải chịu một lực đè khá lớn, nhưng kẻ góc vẫn được tạo dáng, ghép nối thành hình một con rồng uốn lượn mềm mại. Chạm khắc trên xà đùi, trụ non, con rường, ván bưng là các đề tài: “mẫu long giáo tử” (rồng mẹ dạy rồng con), ly con nép dưới ly mẹ, rồng chầu, rồng vuốt râu, rồng ngậm đuôi ly v.v… tất cả đều được ẩn hiện trong tầng tầng mây tản, cụm đao mác, lá hỏa. Với kỹ thuật chạm bong cầu kỳ, tỉ mỉ ở từng đường nét, nghệ nhân đã thổi luồng sinh khí vào tác phẩm của mình làm cho nó trở nên sống động, có sức truyền cảm, hấp dẫn, cuốn hút mọi người.

    Nối liền với tiền đường bằng kỹ thuật giao mái, bắt vần độc đáo là tòa đệ nhị 3 gian có chiều dài 6,80m, lòng rộng 9m. Công trình này được phân chia thành hai cung là chính tẩm và đệ nhị cung. Các cấu kiện kiến trúc ở đây có kiểu dáng, tỉ lệ kích thước, độ cao tương ứng với tòa tiền đường. Phần chạm khắc, trang trí chủ yếu tập trung trên vì kèo ở cửa cung chính tẩm với các đề tài: long, ly, quy, phượng chầu hoa cúc, voi ngậm đuôi rồng, rồng cuốn ly v.v… Bên cạnh đường nét chạm khắc cầu kỳ là lớp sơn son thếp vàng lộng lẫy làm tăng vẻ đẹp của công trình. Đặc biệt ở đây còn bức đại tự thể hiện bằng ba trái đào dính lại với nhau. Ba chữ Hán “Đức trường lưu” (Công đức còn lại mãi mãi) chạm nổi ở ba trái đào phải chăng là tấm lòng của nhân dân địa phương luôn mong muốn công đức các vị thành hoàng thờ ở đình sẽ tồn tại mãi cùng trời đất, tháng năm.

    Cùng với vẻ đẹp và quy mô về kiến trúc, đình Sùng Văn còn lưu giữ được nhiều đồ thờ có giá trị như: nhang án, kiệu long đình, bát cống, ngai thờ, đại tự, câu đối. Trong số những di vật ở đây có nhiều tác phẩm được làm từ thời Hậu Lê; tất cả đều được sơn thếp rực rỡ làm tăng thêm vẻ tôn nghiêm nơi thờ tự.

    Đình Sùng Văn là nơi thờ những người có công lao với dân với nước, là công trình đồ sộ được xây dựng bởi  bàn tay tài hoa của nghệ nhân xưa. Từ những giá trị về lịch sử và độc đáo về kiến trúc nghệ thuật, đình Sùng Văn đã được Bộ Văn hóa thông tin công nhận là di tích lịch sử, kiến trúc nghệ thuật. Đình Sùng Văn được Nhà nước xếp hạng là nguồn cổ vũ lớn lao để nhân dân địa phương tiếp tục phấn đấu trong sự nghiệp bảo tồn những di sản văn hóa quý báu của cha ông xưa để lại.

Theo: Di tích lịch sử - văn hóa tỉnh Nam Định