Đình Vạn Tải không chỉ là nơi sinh hoạt tín ngưỡng của người dân địa phương mà còn là Di tích lịch sử cấp tỉnh, lưu giữ những câu chuyện hào hùng về ba vị thành hoàng làng từng giúp vua đánh giặc ở hai triều đại khác nhau.

Theo bia thần tích còn lưu lại, đình Vạn Tải thờ ba vị thành hoàng làng gồm: Đinh Văn Cung giúp vua Đinh Bộ Lĩnh (Đinh Tiên Hoàng) dẹp loạn 12 sứ quân ở thế kỷ X. Hai anh em họ Phổ là Vy Tả (Thuận), Uy Hữu (Tín) giúp vua Trần Nhân Tông đánh giặc Nguyên Mông thế kỷ XIII.

Đức ông Đinh Văn Cung vốn người ở động Hoa Lư, trong buổi loạn lạc giặc Chiêm Thành, cha mẹ ông di cư đến trang Vạn Tải thuộc lộ Hồng Châu. Tại đây, bà mẹ sinh ra một người con trai khôi ngô, tuấn tú, khác người thường, đặt tên là Cung. Lớn lên trong cảnh nước nhà phân tranh, khi Đinh Bộ Lĩnh dựng cờ dẹp loạn 12 sứ quân, Cung chiêu mộ dân trang theo Đại tướng Nguyễn Bặc về Hoa Lư phò vua.

Với tài năng quân sự xuất chúng, ông lập nhiều chiến công, được vua gia phong chức quyền trưởng lĩnh bản phủ tả đạo binh nhung kiêm tán mưu sự Thái Bảo Tiền quân, ban bạc vàng về quê. Ngày 21 tháng 11 năm ấy, ông hóa trong tư thế áo mũ chỉnh tề giữa hành cung. Triều đình sắc phong ông là Bản Phủ Linh Thông Cung Mục Thượng Đẳng Phúc Thần Đại vương, cho phép nhân dân Vạn Tải phụng thờ đời đời.

Hơn ba thế kỷ sau, đến thời Trần, hai anh em Vy Tả và Uy Hữu, con nhà họ Phổ ở trang Vạn Tải, lại tiếp nối truyền thống trung liệt. Khi quân Nguyên Mông do Ô Mã Nhi kéo sang xâm lược, vua Trần Nhân Tông cho tiến binh qua vùng này. Hai anh em xin theo quân dẹp giặc, dùng cả mưu lược lẫn đức độ khiến giặc phải quy hàng. Sau chiến thắng, họ được vua ban thưởng trọng hậu, phong mỹ tự: “Hướng thiện cư sĩ đại vương” và “Hướng đạo cư sĩ đại vương”. Hai ngài hóa vào ngày 12 tháng 8 năm Mậu Tý, được nhân dân lập miếu thờ làm thành hoàng làng.

Từ đó đến nay, mỗi năm, đình Vạn Tải tổ chức lễ hội vào ngày 11–12 tháng 8 âm lịch (tưởng niệm hai vị Thuận và Tín) và ngày 21 tháng 11 âm lịch (tưởng niệm Đinh Văn Cung). Trước kia, lễ hội có nghi thức rước sắc, nay chỉ còn duy trì tế lễ truyền thống, song tinh thần tri ân tổ tiên vẫn được người dân gìn giữ trang nghiêm, thành kính.

Đình Vạn Tải được xây dựng từ thời hậu Lê, đời vua Lê Cảnh Hưng, và được trùng tu vào triều Nguyễn. Trước Cách mạng Tháng Tám, đây là một trong những ngôi đình khang trang, đẹp nhất vùng Nam Sách với kiến trúc “tiền nhất, hậu đinh”, chạm khắc tinh xảo theo phong cách nghệ thuật thời Lê.

Các đồng chí lãnh đạo xã Nam Sách dâng hương tại Di tích lịch sử đình Vạn Tải

Tuy nhiên, trong kháng chiến chống Pháp (1953–1954), thực hiện chủ trương tiêu thổ kháng chiến, nhân dân phải tháo dỡ đình, chỉ giữ lại một gian hậu cung. Đến năm 1965, phần còn lại tiếp tục bị tháo để lấy vật liệu xây dựng công trình của xã. Sau đó cơ quan lương thực huyện Nam Sách cho xây dựng 2 gian làm kho chứa vật tư và lương thực sơ tán để tránh bom phá hoại của giặc Mỹ.

Sau năm 1975, khi đất nước thống nhất, đất đình được trả lại cho địa phương. Người dân trong làng, bằng tấm lòng thành, mua lại phần nhà kho cũ dựng thành nơi thờ tạm. Năm 1994, đình Vạn Tải được tôn tạo gồm 1 gian theo kiểu chữ nhất dựa trên cơ sở nhà kho cũ của huyện, giữ vững không gian tâm linh cho cộng đồng.

Bước ngoặt mới đến vào năm 2013, khi đình được xếp hạng Di tích lịch sử cấp tỉnh. Trước nguy cơ xuống cấp nghiêm trọng, năm 2019, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hải Dương đầu tư 200 triệu đồng tu bổ hậu cung trên nền đất đình cũ thời hậu Lê, cùng với 800 triệu đồng đóng góp từ nhân dân và con em xa quê để dựng mới 5 gian đình ngoài và cung tiến đồ thờ tự.

Sau ba năm gián đoạn vì dịch bệnh Covid -19, tháng 6 năm 2022, đình Vạn Tải đã hồi sinh trong diện mạo mới - ngôi đình khang trang, rộng 265 m², kiến trúc “tiền nhất, hậu đinh” cổ truyền, gồm 5 gian đại bái, 2 gian trung đình và 3 gian hậu cung.

Đình Vạn Tải hôm nay không chỉ là chứng tích của lịch sử, mà còn là điểm đến giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ, là biểu tượng tinh thần nhắc nhở các thế hệ người con Nam Sách nhớ về nguồn cội, góp sức mình gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa - lịch sử quý báu của quê hương.

Bảo Quang

Nguồn: An ninh Hải Phòng