Du lịch vốn đồng nghĩa với nghỉ ngơi và thư giãn, nhưng có lẽ khái niệm này đã thay đổi khi trào lưu dark tourism - "du lịch đen" đang lên ngôi. Đây là hình thức du lịch đến các vùng chiến sự, địa điểm từng xảy ra thảm họa...
Hình ảnh từ trang web của War Tours Ukraine.
Không chỉ là ký ức của quá khứ, ngày nay, những vùng đất như Syria, Afghanistan, Ukraine hay Jonestown (Guyana) đang trở thành những điểm đến “thời thượng” đối với một bộ phận du khách.
Từ Syria đến Chernobyl: Những điểm đến của nỗi đau
Dark tourism - "du lịch đen" vốn không phải là khái niệm mới. Từ lâu, những địa điểm như trại tập trung Auschwitz (Ba Lan), khu vực thảm họa hạt nhân Chernobyl (Ukraine) hay “Thung lũng chết” ở Campuchia vẫn thu hút khách du lịch bởi chiều sâu lịch sử và câu chuyện bi thương.
Tuy nhiên, thời gian gần đây, làn sóng du lịch này đang bước vào một xu hướng mới, khi một bộ phận du khách tìm đến những "điểm nóng" như: Afghanistan, Ukraine, Gaza, Syria…
Du lịch đen có thể phân cấp như sau:
Light dark tourism (Mức độ nhẹ): thăm nghĩa trang nổi tiếng, bảo tàng tội ác chiến tranh, di tích lịch sử.
Hard dark tourism (Mức độ nặng): đến vùng xung đột, chiến trường đang hoạt động, hiện trường thảm họa hoặc nơi tử vong hàng loạt.
Theo một bài viết mới đây của The Times, nhiều công ty du lịch chuyên cung cấp các tour đến vùng nguy hiểm đang "ăn nên làm ra".
"Du lịch đen" có thể phân cấp như sau ra 2 mức độ, gồm mức độ nhẹ như thăm nghĩa trang nổi tiếng, bảo tàng tội ác chiến tranh, di tích lịch sử. Mức độ nặng sẽ là đến vùng xung đột, chiến trường đang hoạt động, hiện trường thảm họa hoặc nơi tử vong hàng loạt.
Hình ảnh Rowan Beard cầm khẩu AK47 tại Nam Sudan trên Instagram.
Trong cuộc phỏng vấn với The Times, Rowan Beard - người sáng lập Young Pioneer Tours cho biết, hoạt động kinh doanh của anh tại những nơi như Somaliland, Triều Tiên, Somalia… đang bùng nổ. “Chúng tôi luôn có một lượng lớn khách hàng người Anh. Họ là nhóm khách đầu tiên khi chúng tôi tổ chức tour đến Triều Tiên vào năm 2008, và đến giờ vẫn là thị trường chính. Chiến tranh khiến mọi người quan tâm”, Beard khẳng định.
Không chỉ có khách du lịch, các YouTuber, vlogger cũng góp phần lan rộng xu hướng này. Callum Mills, một cựu nhân viên y tế quốc gia Anh, hiện là YouTuber với hơn 75.000 người theo dõi đã từng đến Syria, Afghanistan, Ukraine hay thậm chí đã từng bị Taliban bắt giữ. Những video của anh đã "truyền cảm hứng" cho hàng trăm người khác để tham gia các chuyến du lịch như vậy.
Hình ảnh một chuyến đi của Callum Abroad đăng tải trên nền tảng X.
Chính ảnh hưởng của mạng xã hội đã thu hút hàng chục nghìn lượt xem, với hình ảnh chân thực, nguy hiểm và "không giống ai" khiến cộng đồng mạng không chỉ tò mò mà còn muốn tự mình trải nghiệm.
Một thị trường đang bùng nổ
Lý do đằng sau sự trỗi dậy của "du lịch đen" bao gồm nhiều yếu tố, trong đó có sự giao thoa giữa tâm lý thời đại, công nghệ, truyền thông và nhu cầu cá nhân. Trước hết, đó là mong muốn trải nghiệm "sự thật".
Một số kết quả phỏng vấn các du khách quốc tế đến các địa điểm này, đặc biệt là người trẻ cho thấy họ cảm thấy du lịch truyền thống không còn đủ ấn tượng, thậm chí là khá nhạt. Họ tìm đến các vùng đất từng bị chiến tranh tàn phá để tận mắt chứng kiến tình trạng thực tế, hậu quả, thay vì chỉ nghe qua tin tức.
34,5 tỷ bảng Anh: Quy mô dự kiến của thị trường vào 2033
5.000+ du khách đến Afghanistan năm 2024
2,2 triệu lượt khách đến Syria năm 2023 (tăng 120%)
Các điểm đến phổ biến: Syria, Ukraine, Afghanistan, Jonestown, Triều Tiên, Somalia...
Theo công ty nghiên cứu Reports and Insights, thị trường dark tourism toàn cầu có thể đạt trị giá 34,5 tỷ bảng Anh vào năm 2033.
Afghanistan dù vẫn do Taliban kiểm soát, đã đón khoảng 5.000 lượt khách quốc tế năm ngoái, tăng gấp nhiều lần so với giai đoạn mới tái chiếm quyền lực.
Cùng lúc đó, Syria ghi nhận 2,2 triệu lượt khách trong năm 2023 – tăng 120% so với năm trước. Những con số ấy phần nào cho thấy nhu cầu được “đối diện với vùng tối” trong tâm lý du khách và đang được các công ty khai thác bài bản.
"Du lịch đen" không đơn thuần là một xu hướng "dị biệt" mà còn phản ánh sự chuyển dịch trong cách con người du lịch, từ việc tận hưởng cảnh sắc thiên nhiên, vẻ đẹp sang trọng sang tìm kiếm chiều sâu của lịch sử, văn hóa và đi sâu vào nỗi đau con người. Tuy nhiên, để xu hướng này mang lại giá trị thực sự, cần có sự tỉnh táo, hiểu biết và tôn trọng.
Trang web của War Tours Ukraine.
Một số công ty như War Tours ở Ukraine khẳng định họ tổ chức tour không chỉ để phục vụ du lịch, mà còn để “kể lại sự thật và kêu gọi sự hỗ trợ cho người dân trong chiến tranh”.
Chính vì đi vào vùng tối, hình thức du lịch này dễ khiến người ta dị nghị khi ranh giới giữa tưởng niệm và tiêu dùng nỗi đau trở nên mong manh. Một trong những tranh cãi lớn nhất về "du lịch đen" là tính đạo đức, đó là liệu việc chụp ảnh selfie tại hiện trường thảm sát hay bán tour đến vùng bị tàn phá bởi chiến tranh có đang biến nỗi đau thành hàng hóa?
Trong thời đại mạng xã hội, một bức ảnh tạo dáng trước xe tăng cháy, một video giễu nhại tại hiện trường thảm sát… có thể lập tức biến trải nghiệm lịch sử thành phản cảm. Chính vì vậy, sự tôn trọng, hiểu biết và ý thức đạo đức của du khách là yếu tố then chốt quyết định giá trị của hành trình.
Nguyễn Trung Hiếu
Nguồn: Báo Nhân Dân