Phía Đông Nam thành phố Yên Bái có một quả đồi nhỏ, cao chừng mười lăm mét, soi bóng nước sông Hồng – gọi là đồi Bách Lẫm. Những bóng cổ thụ bốn mùa xum xuê bên mái chùa và đền nhỏ, tạo nên một cảnh quan đẹp và tôn nghiêm giữa lòng thành phố.

Chùa Bách Lẫm và đền Đông Cuông vọng cũng là một trong hàng chục ngôi đền, chùa còn lại trong lịch sử hình thành của vùng đất cổ Yên Bái, thờ phụng Mẫu Thượng Ngàn, các vị anh hùng giữ nước và thờ Phật.

Theo một số tài liệu khảo cứu cho biết, chùa Bách Lẫm được xây dựng vào khoảng cuối thế kỷ mười tám. Do điều kiện địa hình miền núi nên ban đầu, chùa được xây dựng bằng tranh tre và gỗ rừng.

Qua thời gian mưa nắng và chiến tranh tàn phá, dáng vẻ nguyên sơ của Bách Lẫm  và Đông Cuông vọng đã có nhiều thay đổi. Chùa và đền từng được tu sửa và tôn tạo lại hai lần (1970 và 1980) mang dáng dấp kiến trúc thời Nguyễn với mô típ kiến trúc chồng rường.

 Chùa Linh Long và đền Đông Cuông vọng. (Ảnh: Thu Chung)

 

Địa điểm Di tích

Chùa và đền Bách Lẫm nằm toạ lạc trên đỉnh Gò Chùa, sát sông Hồng thuộc phố Bách Lẫm, phường Yên Ninh, thành phố Yên Bái, tỉnh Yên Bái.

Lịch sử Di tích

Di tích chùa và đền Bách Lẫm có lịch sử hàng trăm năm nay, được xây dựng cuối thế kỷ XIX. Cũng như nhiều ngôi chùa khác, chùa Bách Lẫm có thờ Tam Bảo, tượng trưng cho quá khứ, hiện tại, tương lai và thờ Đức Phật Bà cứu tế chúng sinh. Đặc biệt, chùa còn giữ được bức bia đá "Thần Phật bi hậu ký” niên hiệu Duy Tân nhị niên - 1908.

Văn bia trong sáng, chau chuốt ghi lại công đức của một tín nữ đã thành tâm hằng xả công đức cho chùa và đề cao thuyết nhân quả trong đạo Phật. Văn bia còn hàm chứa nội dung ca ngợi cảnh đẹp của chùa: "Quê ta có dòng sông Triệu Thủy, có rừng đào Lẫm Sơn, quả là nơi danh thắng của hạt Yên Bái. Cổ tích bấy nay có đền thờ thần, có chùa phụng phật. Song, trải cơn binh hỏa giang sơn đã lắm đổi thay ”.

Trong đền Đông Cuông vọng, thờ đức Mẫu Thượng ngàn và Thần vệ quốc Hưng Đạo Vương. Việc thờ mẫu bên cạnh thờ thần là đúng với quan niệm dân gian. Mẫu - tức là người mẹ của vũ trụ, là tối thượng thần chi phối tư duy của nhân loại, là hiện thân của sự kính trọng, là linh hồn của vũ trụ.

Do điều kiện địa hình miền núi nên ban đầu, chùa được xây dựng bằng tranh tre và gỗ rừng. Qua thời gian mưa nắng và chiến tranh tàn phá, dáng vẻ nguyên sơ của Bách Lẫm  và Đông Cuông vọng đã có nhiều thay đổi. Chùa và đền từng được tu sửa và tôn tạo lại hai lần (1970 và 1980) mang dáng dấp kiến trúc thời Nguyễn.

Do ở vị trí thuận lợi nên năm 1721 (niên hiệu Bảo Thái), Bách Lẫm đã được chọn làm trạm thứ mười sáu, dọc tuyến lộ trình Thao Giang lên phía Bắc của các tướng lĩnh triều Lê. Sau này, đây là điểm án ngữ quan trọng cửa ngõ phía Nam của Yên Bái.

Trong lịch sử phát triển chùa, đền Bách Lẫm  từng là cơ sở cách mạng trong cuộc kháng chiến chống thực dân pháp ở địa phương. Đây là nơi diễn ra nhiều hoạt động tuyên truyền vạch  trần tội ác của thực dân pháp, cổ vũ các tầng lớp nhân dân nổi dậy đấu tranh chống đế quốc phong kiến góp phần giải phóng tỉnh Yên Bái.

Tại đây vào năm 1930, tổ chức thanh niên đoàn đã xây dựng phong trào yêu nước chống Pháp trong thanh niên, học sinh. Thanh niên đoàn thường xuyên họp ở Gò Chùa và chùa Bách Lẫm để đọc sách, báo, tài liệu cách mạng. Đặc biệt, ngày 30/4/1931, học sinh tiêu biểu đã treo cờ đỏ, búa liềm tại cổng trường tiểu học Pháp Việt, rải truyền đơn kêu gọi nhân dân đứng lên đánh Pháp, giành độc lập tự do cho Tổ quốc.

Trải qua 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, chùa và đền Bách Lẫm đã bị hư hỏng nặng. Thể theo nguyện vọng của bà con phật tử địa phương, năm 1994, Ủy ban nhân dân tỉnh đã cho phép tôn tạo, xây dựng lại chùa và đền Bách Lẫm trên nền cũ.

Những nhân thần được thờ tự

Thờ Tam Bảo; Đức Phật Bà; Mẫu Thượng ngàn và Thần Vệ quốc Hưng Đạo Vương.

Những hiện vật lịch sử trong Di tích

Ngày nay, khu di tích chùa và đền Bách Lẫm còn lưu giữ nhiều hiện vật cổ có giá trị lịch sử thuộc thời kỳ văn hóa sơn vi, khẳng định nơi đây từng là địa bàn sinh sống của người Việt cổ. Những công cụ bằng đá như: rìa lưỡi dọc, rìa lưỡi xiên, mảnh tước… được phát hiện ở đây, là những thông điệp lịch sử quý giá về vùng đất Yên Bái xưa.

Phong tục lễ hội

Hàng năm tại chùa và đền Bách Lẫm diễn ra các lễ hội văn hóa tâm linh, truyền thống với ghi thức tế lễ và các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao lành mạnh, phục vụ nhân dân và du khách.  Chùa và đền Bách Lẫm hiện nay là điểm sinh hoạt văn hoá tâm linh, thu hút đông đảo bà con phật tử, nhân dân và du khách xa, gần tham gia.

Trước những giá trị về lịch sử, chùa và đền Bách Lẫm đã được Ủy ban nhân dân tỉnh Yên Bái công nhận là di tích lịch sử - văn hoá cấp tỉnh.

Quyết định số 536/QĐ-UBND ngày 21/05/2012 của Ủy ban nhân dân tỉnh Yên Bái công nhận chùa và đền Bách Lẫm, phường Yên Ninh, thành phố Yên Bái, tỉnh Yên Bái là Di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh.