Theo thần phả của làng thì nữ tướng Quế Hoa là con gái của gia đình họ Đỗ, vốn ngụ tại vùng đất Tổ Phú Thọ ngày nay.

Truyền ngôn ở trang Hương Điền (nay là thôn Hương Điền, xã Việt Hùng, huyện Vũ Thư) có ông Đỗ Công kết duyên cùng bà Trần Thị, Khi nhà Hán đem quân sang xâm lược, gia đình họ Đỗ chuyển về sống tại Bổng Điền trang lập nghiệp.

Một đêm bà Trần Thị nằm mộng gặp Tiên cho cành hoa quế và từ đó bà có thai, ngày 15 tháng 8 năm 26 (sau công nguyên) sinh hạ một người con gái, ông bà đặt tên là Mỹ Hi.

Vì mộng Tiên cho cành quế hoa nên đặt tên tự là Quế Hoa. Quế Hoa lớn lên mặt hoa da phấn, mắt phượng mày ngài, phong tư yểu điệu nhan sắc tuyệt trần, văn hay võ giỏi. Lên 8 tuổi Quế Hoa đã tinh thông kinh sử, thích cung kiếm. Thuở thiếu thời, bà tầm sư học đạo, học võ nghệ.

Năm 16 tuổi nhiều người dạm ngõ đều bị cự tuyệt. Thái thú Tô Định nghe tiếng đồn nàng Mỹ Hi tài sắc cho người về cầu lấy làm thiếp, Đỗ Công thương con nên cự tuyệt, xui Quế Hoa bỏ trốn. Tô Định tức giận liền cho người bắt giam và ám hại Đỗ Công.

Quế Hoa tìm đến Hát Môn gia nhập đội quân của Nhị chúa Hai Bà Trưng để “đền nợ nước, trả thù nhà”. Bà tụ hội nghĩa quân theo ngọn cờ đại nghĩa của Trưng nữ chúa Mê Linh. Nhận lệnh trên ban xuống, bà đưa quân về phối hợp với các tướng Bát Nạn và Lê Chân, đánh giặc bảo vệ quê hương. Hơn 3 năm chiến đấu oanh liệt, đội quân dưới sự chỉ huy của bà đã lập được nhiều chiến công

Năm 43, trong trận huyết chiến, quyết không để sa vào tay giặc, nữ tướng Quế Hoa nhảy xuống sông tự vẫn. Thi thể của bà trôi về khúc sông Tăng Bổng. Dân làng thương xót xây mộ và hương khói phụng thờ bà.

Đền Bổng Điền - nơi thờ phụng nữ tướng Quế Hoa.

Đền Bổng Điền nằm trong Khu di tích đình đền chùa Bổng Điền đã được xếp hạng Di tích lịch sử văn hóa quốc gia năm 1989. Đền được nhân dân địa phương góp công xây dựng năm 1848, dưới thời vua Tự Đức. Năm 1915 thời Duy Tân, xây dựng cung giữa; năm 1931 thời Bảo Đại, xây dựng ngôi Tam quan. Đến năm 1990, xây nối tiếp cung giữa với tam quan tạo cung thờ thứ ba, hoàn thiện đền và duy trì kiến trúc tới ngày nay.

 

 Đền Bông Điển, thờ các vị thánh nhân đã có công lao to lớn bảo vệ đất nước trong đó có nữ tướng Quế Hoa

 

Khu lăng mộ các danh tướng, trong đó có lăng mộ nữ tướng Quế Hoa

Từ lâu, đền Bổng Điền trở thành nơi sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của người dân địa phương. Theo truyền thống, hằng năm, người dân mở hội vào ngày 10-3 âm lịch, chính hội là ngày 14 và 15-3 âm lịch. Nghi lễ chính là lễ rước kiệu từ đền Bổng Điền tới lăng mộ nữ tướng Quế Hoa ở làng Hương Đình, xã Việt Hùng, huyện Vũ Thư, để ghi nhớ công ơn bà.

Lễ hội đền Bổng Điền hằng năm có sự tham gia của đông đảo người dân trong làng và thu hút nhiều du khách thập phương. Đến với Lễ hội Bổng Điền, du khách không chỉ ngưỡng vọng đền thờ nữ tướng Quế Hoa, mà còn được hòa mình vào không gian văn hóa tâm linh bao đời của người dân nơi đây, trong quần thể di tích Bổng Điền với đình Bổng Điền thờ Thành Hoàng làng là hai vị tướng công Tĩnh Bộ, Tạp Bộ và ngôi chùa Bổng Điền (hay còn gọi là Sùng Quang tự) cổ kính.

 

 

 

 

Đình đền, chùa  Bổng Điền bên ngoài và nội điện thờ tự nữ tướng Quế Hoa và Ngọc Hoa công chúa

Đình, đền chùa Bổng Điền với kiến trúc từ đời Hậu Lê đến nhà Nguyễn giữ được gần như nguyên vẹn về sắc phong, thần phả và các đồ thờ cổ không bị hư hỏng, mất mát. Chính vì thế, các hãng lữ hành và khách du lịch thường dừng chân tham quan quần thể di tích lịch sử văn hóa tâm linh này trong tua du lịch khám phá tỉnh Thái Bình.