Đền Đức Thánh Cả, Vạn Thái thờ phụng Đức Thánh Cả Bột Hải Quan

Thần phả của đền truyền rằng, thời Vua Hùng dựng nước, mở ra nước Đại Việt truyền đến đời thứ VI là Hùng Huy Vương, ngự trị cõi trời Nam, thống nhất 15 bộ. Đức Công thuộc dòng dõi vua Hùng đứng đầu một bộ đem quân đi Kinh lý ở xứ Sơn Nam và Hải Dương trừ giặc giã.

Đức Công sai quan địa phương chống giặc, ngài đem quân qua phủ Ứng Thiên huyện Hoài An, tức huyện Ứng Hòa ngày nay. Đêm nghỉ tại huyện đường, ngài vừa chợp mắt thì thấy người đầu đội mũ ngọc, đai gấm, mặc Hoàng bào phủ giáp vàng, tay cầm con con giao long từ dưới sông tiến lên trước Đức Công xin cúi đầu hành lễ.

Đức Công hỏi tên và thắc mắc ngạc nhiên thấy người đó làm lễ ôn nhu, người đó tấu thưa: Tôi vâng mệnh trời trấn thủ giải sông Đại Đường, thấy Ngài phúc hậu, bởi thế trời cho tiểu thần vào làm con Ngài để báo cái đức ấy. Nói xong bèn trao con giao long cho Đức Công, chợt tỉnh mới biết đó là nằm mơ.

Đức Công nói chuyện cùng huyện quan và cưỡi xe đến đất Đại Đường châu để xem thực hư ra sao. Xong việc Ngài tiến binh đi kinh lược ở 2 xứ quét sạch giặc giã về triều tạ ơn Vua, quay về nhiệm sở, năm ấy Đức Công 39 tuổi, phu nhân họ Nguyễn 35 tuổi trải qua hoài thai gần 14 tháng sinh được một người con trai, khôi ngô tuấn tú vào ngày 12 tháng 4 năm Bính Ngọ, giờ thân đặt tên là Bột Hải Quan.

Bột Hải Quan trải qua năm tháng trưởng thành, được Đào Công cho đi học, thông minh vượt bậc, văn võ toàn tài. .Khi 16 tuổi cha mất (rằm tháng 7), ngài thay cha làm quan, một thời gian được Vua sắc phong làm quan Bồ Chính ở trong triều.

Lúc ấy giặc nhà Ân phương bắc đem quân trăm vạn sang cướp nước ta, Vua phong ngài làm Đại tướng đem quân đi chống giặc ở vùng Châu Hoan, ngày nay Thanh Hóa, Nghệ Tĩnh ngày nay.

Sau đó đem quân về xã Trinh Tiết, huyện Mỹ Đức ngày nay, đến xã Đại Đường tức thôn Thái Bình thấy địa thế tiến có thể đánh, lui có thể giữ bèn sai lập 5 đồn binh chống giặc, ngoài ra còn dạy dân sản xuất, học hành, trị bệnh, gìn giữ thuần phong mỹ tục. Nhân dân cảm ơn công lao của Ngài đã cho 200 tráng đinh tham gia đạo quân dưới trướng ngài đánh giặc.

Thế giặc lớn, vua triệu đức ngài Bột Hải Quan về triều bàn mưu phá giặc và sắc phong ngài làm Thống chế Thủy bộ đại quân cùng Phù Đổng Thiên Vương đánh giặc ngoại xâm.

Ngài đem binh mã và chiến thuyền đến xứ Hải Dương gặp quân giặc Ân. Ngài huy động thủy bộ tiến đánh đại phá quân Ân cùng các đại quân khác. Khi Phù Đổng Thiên vương dẫn binh đánh bại giặc Ân, chém thần tướng Thạch Linh, đạo quân của ngài cũng đại thắng đem lại thanh bình cho đất nước.

Vua cho hồi triều mừng chiến thắng, quân thủy bộ của ngài quay về bãi sông xã Đại Đường, huyện Hoài An, tức thôn Thái Bình, huyện Ứng Hòa ngày nay thì hóa vào ngày 12 tháng 11 năm Giáp Thìn.

Thần phả của đền ghi lại, khi thuyền Ngài đến giữa sông có chiếc thuyền rồng nổi lên, tiếng gọi lớn rằng đã dẹp giặc xong hãy mau trở về Thủy quốc. Ngài bước sang thuyền rồng rồi biến mất. Vua sai sứ đem sắc chỉ, mũ áo về tế lễ và giao cho các quan địa phương cùng nhân dân địa phương xây đền Hộ Nhi Hương Chính để thờ.

Trải qua các triều đại: Đinh, Lê, Lý, Trần, Lê, Nguyễn đều có sắc phong và mỹ tự tôn vinh công đức của ngài.

Đền Đức Thánh Cả được Nhà nước công nhận là khu di tích lịch sử - văn hóa quốc gia năm 1992. Ngoài ra, đền còn phối thờ các vị thần tướng khác là Quý Minh Đại vương Thượng đẳng thần, Minh Pháp Tôn thần, Chiêu Pháp Tôn thần, Nguyễn Thượng Đẳng thần.