Tương truyền đền Lũng xây dựng từ lâu đời trên khu nhà ở và đồng thời là trường dạy học lúc sinh thời của Thái thú Sỹ Nhiếp. Dưới các triều đại phong kiến đền Lũng được trùng tu, tôn tạo nhiều lần với quy mô lớn và được liệt vào hàng “miếu điện quốc gia”.

Hiện nay đền Lũng có mặt bằng kiến trúc kiểu “Tiền chữ Nhất hậu chữ Đinh”. Tòa Tiền tế 5 gian xây dựng lại năm 2001 theo lối kiến trúc “tầu đao lá mái” khung nhà làm bằng gỗ táu, đục chạm thường. Tòa đền Thượng gồm 5 gian đại bái và 3 gian Hậu cung kết cấu kiến trúc đơn giản theo kiểu “quá giang gác tường”.

Phía bên trong Hậu cung đặt bài vị của Thái thú Sỹ Nhiếp bằng gỗ đục chạm tinh xảo có niên đại thế kỷ XVII, bên trên treo bức Hoành phi khắc 4 chữ Hán “Nam Giao học tổ”, phía dưới bài trí hệ thống tượng thờ bằng đất sét phủ sơn gồm: Thái thú Sỹ Nhiếp, con trai Sỹ Huy, Công chúa, Quan hầu mang phong cách nghệ thuật thời Nguyễn.

Tại đền Lũng hiện còn bảo lưu được 15 tấm bia đá trải hai triều đại Lê - Nguyễn, nội dung các tấm bia đều ca ngợi công lao to lớn của Thái thú Sĩ Nhiếp - người có công đầu trong việc truyền bá Nho giáo vào Việt Nam. Văn bia còn cho biết đền Lũng đóng vai trò quan trọng đặc biệt được liệt vào hàng “miếu điện quốc gia”, việc tế lễ ở đền Lũng hàng năm diễn ra đều đặn vào 4 mùa theo nghi thức cấp nhà nước và phải do các quan phủ, huyện đảm nhiệm. Bên cạnh đó cũng có những tấm bia nội dung đề thơ và ghi chép việc các dòng họ, cá nhân là người địa phương lập hậu tại đền.

Hệ thống bia đá ở đền Lũng gồm: Bốn tấm bia lệnh chỉ khắc vào các năm 1678, 1774, 1775, 1809. Bốn tấm bia trùng tu dựng vào năm 1661, 1843, 1857, 1877. Sáu tấm bia hậu có niên đại thời Nguyễn. Một tấm bia đề thơ tạo tác vào năm 1924. Toàn bộ hệ thống bia đá ở đền Lũng đều chứa đựng giá trị về mặt lịch sử, văn hóa, khoa học và mỹ thuật tiêu biểu như:

Về mặt niên đại, kiểu dáng của văn bia: tấm bia có niên đại tạo tác sớm nhất vào năm 1661 và muộn nhất là năm 1924. Trong số 15 tấm bia có tới 14 tấm là bia dẹt đa số khắc chữ cả hai mặt, duy nhất tấm bia nói về việc tu sửa cầu đá khắc năm 1843 là bia 4 mặt mái long đình. Kích thước bia đá ở đền Lũng không đều nhau các tấm bia khắc dưới thời Hậu Lê thường có kích thước lớn, sang thời Nguyễn có xu hướng nhỏ dần đặc biệt là các bia hậu. Hiện nay tấm bia có kích thước lớn nhất ở đền Lũng với chiều cao 190cm, rộng 131,5cm, dầy 32 cm, tấm có kích thước nhỏ nhất với chiều cao 68cm, rộng 43cm, dầy 10cm.

Về mặt người soạn văn bia: đa số là những người có học vị và chức vụ cao trong xã hội thời bấy giờ chẳng hạn như: Lễ bộ Tả thị lang Nghĩa Quận Công Nguyễn Tính người xã Hoa Cầu, huyện Văn Giang là người soạn tấm bia “Thành Luy Lâu” khắc năm 1661. Tướng sĩ thứ lang, tương tác giám ngọc thạch cục, cục chính Tiến Nam Lộc Nguyễn Phú Tài người xã Đoan Bái, huyện Gia Định soạn tấm bia “Cung san lệnh dụ phụng sự bi” khắc năm 1678. Đệ tam giáp đồng Tiến sĩ xuất thân khoa Mậu Thìn (1748) Nguyễn Huy Dận người xã Phú Thị, huyện Gia Lâm soạn tấm bia “Vĩnh cửu bất san” khắc năm 1775. Tú tài Nguyễn Văn Huy người xã Phật Tích soạn tấm bia “Cổ Luy Lâu thành bi ký” khắc năm 1857, Cử nhân Ngô Quang Huy người Yên Đình soạn tấm bia ‘Lũng Khê từ Vọng giang lầu ký” khắc năm 1877…

Về mặt địa danh hành chính: thời Hậu Lê Lũng Khê có tên gọi là Lũng Triền - một đơn vị hành chính cấp thôn thuộc xã Thanh Tương, huyện Siêu Loại, phủ Thuận An. Sang đến thời Nguyễn mới được nâng lên thành đơn vị hành chính cấp xã và đổi tên gọi là Lũng Khê.

Về mặt nghệ thuật điêu khắc: mỗi tấm bia ở đền Lũng là một tác phẩm nghệ thuật tạo hình hoàn chỉnh, từ việc trang trí hoa văn trên trán và diềm bia tới các kiểu chữ Hán được khắc trên mỗi một tấm bia. Hệ thống bia đá đền Lũng còn góp phần vào việc nghiên cứu, tìm hiểu về nghệ thuật điêu khắc đá của người Việt dưới thời Lê - Nguyễn.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Nguồn: Viet Nam Landmarks