Bốn ngôi đền (Thăng Long tứ trấn) là:

 

    Đền Bạch Mã - Bạch Mã tối linh từ (trấn giữ phía Đông kinh thành);

 

    Đền Voi Phục - Tây trấn từ (trấn giữ phía Tây kinh thành);

    Đền Kim Liên - Kim Liên từ (trấn giữ phía Nam kinh thành);

  Đền Quán Thánh - Chân Vũ quán - (trấn giữ phía Bắc kinh thành).

 Đền Quán Thánh xưa - Ảnh: Kl Nguyen''''''''''''''''s

 

Đền Quán Thánh bên cạnh Hồ Tây, cùng với chùa Kim Liên và chùa Trấn Quốc tạo nên sự hài hòa trong kiến ​​trúc cảnh quan và trong văn hóa tâm linh với cả khu vực phía Tây Bắc Hà Nội. Đền tọa lạc tại số 190 phố Quán Thánh, phường Quán Thánh, quận Ba Đình.

Đền được xây dựng vào đầu thời nhà Lý. Từng trải qua nhiều đợt trùng tu vào các năm 1618, 1677, 1768, 1836, 1843, 1893, 1941 (các lần trùng tu này được ghi lại trên văn bia). Đợt trùng tu năm Đinh Tỵ niên hiệu Vĩnh Trị thứ 2 tức đời vua Lê Hy Tông. Trịnh Tạc ủy cho con là Trịnh Căn chủ trì việc xuất của kho để di tạo Trấn Vũ Quán và pho tượng Thánh Trấn Vũ. Nghệ nhân trực tiếp chỉ huy đúc tượng Thánh Huyền thiên Trấn Vũ là Vũ Công Chấn. Ông cho đúc tượng Huyền thiên Trấn Vũ bằng đồng hun, thay cho pho tượng bằng gỗ trước đó. Năm Cảnh Thịnh 2 (1794) đời vua Quang Toản, viên Đô đốc Tây Sơn là Lê Văn Ngữ cho đúc chiếc khánh đồng lớn (1,10 x 1,25m).

Ngay trước cửa đền là 4 cột trụ cao được xây dựng theo phong cách kiến trúc Đạo giáo cổ. - Ảnh: Đăng Định

 Chánh điện đền Quán Thánh - Ảnh: Thomas 

 Lối vào với 3 cửa và hai tầng được xây dựng trên những phiến đá lớn, và với một cái chuông đồng cao 1,5m ở trên tam quan được đúc bởi vua Lê Hy Tông. Tiếng chuông này có câu:

“Gió đưa cành trúc la đà

Tiếng chuông Trấn Vũ, canh gà Thọ Xương”.

 Qua cánh cổng là sân vườn rộng rãi với các bể cá và hòn non bộ trong sân.

Hòn non bộ trước chánh điện - Ảnh: Mark Wu Ltd

 

Voi phục tại sân chầu - Ảnh:  Thomas

 Ngôi chùa sở hữu hai lớp: lớp ngoài cao và cửa võng. Cả hai bên đều treo bảng chữ tạc bài thơ của vua Thiệu Trị khắc lên. Trong đó, nổi bật nhất bên trong thánh điện là bức tượng đồng đen của Huyền Thiên Trấn Vũ cao 3.96m và nặng 4 tấn. Bức tượng xuất hiện như một đạo sĩ ngồi. Tay phải cầm một thanh kiếm, được bao phủ bởi một con rắn chống đỡ vào lưng một con rùa (con rắn tượng trưng cho sức mạnh, rùa tượng trưng cho tuổi thọ). Với tính năng chạm khắc tinh vi và khéo léo, bức tượng được đề cập đến như một tác phẩm nghệ thuật phản ánh kỹ thuật đúc đồng và trình độ bậc thầy nghệ thuật tạc tượng của ông cha chúng ta trong thế kỷ 17.

 Chính điện đền Quán Thánh - Ảnh: Calvin Wilhelm

 Tượng Huyền Thiên Trấn Vũ - Ảnh: Valerie Savoca

 Tượng ông Trùm Trọng - do các học trò của ông đúc và đưa vào bàn thờ trong đền Quán Thánh - Ảnh: Mark Wu Ltd

Ngoài ra tại nhà bái đường còn một pho tượng nhỏ hơn, cũng bằng đồng đen, nhiều người cho rằng đây là tượng ông Trùm Trọng, người thợ cả đã chỉ huy việc đúc pho tượng Trấn Vũ.

 Tượng các quan văn võ trong đền - Ảnh: Mark Wu Ltd

 Trong đền còn có chiếc khánh bằng đồng có chiều ngang 1,25m, chiều cao 1,1m được đúc vào thời chúa Trịnh (thế kỷ 17 – 18) do đô đốc Lê Văn Ngữ bỏ tiền đúc - Ảnh: Nguyễn Thanh Quang

Bên cạnh bức tượng đồng Trấn Vũ, đền Quán Thánh là nơi có nhiều tác phẩm nghệ thuật chạm khắc trên cánh cửa, cột, dầm, và hơn 60 bài thơ câu đối viết bằng chữ Hán. Tác giả của những bài thơ là những người trí thức cao thời đó. Đáng chú ý, trên các yếu tố kiến trúc bằng gỗ của ngôi đền, các chủ đề: dơi, cá, tre, hoa cúc, hoa mai, hoa, bầu rượu, thanh gươm, cảnh của cuộc sống trần gian và thiên đàng... là điêu khắc sắc sảo và chịu ảnh hưởng sâu sắc bởi phong cách nghệ thuật thời Lê.

Cùng với đồ cổ, đền thờ cũng đã được lưu trữ một số lượng lớn các tấm bia liên quan đến sự phục hồi của nó. Bia lâu đời nhất có thể thuộc về Vĩnh Trị II (1677), nói về sửa chữa chùa và đúc tượng.

Thánh Trấn Vũ là sự kết hợp hài hòa giữa thần Việt Nam (Thánh đã giúp An Dương Vương trừ tà khi xây dựng thành Cổ Loa) và thần Trung Quốc Chân Võ Tinh quân (vị Thánh coi giữ phương Bắc).

Tượng thờ thần Huyền Thiên Trấn Vũ trong đền được đúc bằng đồng đen vào năm Vĩnh Trị thứ 2 (1677), đời Lê Hy Tông.

Tượng cao 3,96m, chu vi 8m, nặng 4 tấn tọa trên tảng đá cẩm thạch cao 1,2m. Tượng có khuôn mặt vuông chữ điền nghiêm nghị nhưng bình thản, hiền hậu với đôi mắt nhìn thẳng, râu dài, tóc xoã không đội mũ, mặc áo đạo sĩ ngồi trên bục đá với hai bàn chân để trần. Bàn tay trái của tượng đưa lên ngang ngực bắt ấn kiếm, bàn tay phải úp lên đốc kiếm, kiếm chống trên lưng rùa nằm giữa hai bàn chân, quanh lưỡi kiếm có rắn quấn từ dưới lên trên. Rùa, rắn và kiếm là biểu trưng của Huyền Thiên Trấn Vũ.

Theo như sự tích được ghi chép ở đền thì Huyền Thiên Trấn Vũ là thần trấn quản phương Bắc đã nhiều lần giúp nước Việt đánh đuổi ngoại xâm. Lần thứ nhất vào đời Hùng Vương thứ 6 đánh giặc từ vùng biển tràn vào, lần thứ hai vào đời Hùng Vương thứ 7 đánh giặc Thạch Linh... Trong bản ghi chép còn có chi tiết Huyền Thiên Trấn Vũ giúp dân thành Thăng Long trừ tà ma và yêu quái, giúp An Dương Vương trừ tinh gà trắng xây thành Cổ Loa, diệt Hồ ly tinh trên sông Hồng đời Lý Thánh Tông...

Pho tượng Huyền Thiên Trấn Vũ là một công trình nghệ thuật độc đáo, đánh dấu kỹ thuật đúc đồng và tài nghệ của các nghệ nhân Việt Nam cách đây 3 thế kỷ.

Trải qua các triều đại, đền Quán Thánh đã được trùng tu nhiều lần, nhưng về cơ bản thì không thay đổi nhiều, và được coi là một quần thể kiến trúc đẹp ngày hôm nay. Đền Quán Thánh là một trong những điểm tham quan nổi tiếng nhất Hà Nội và chỉ có thể du lịch Hà Nội đến đây du khách mới thấy hết vẻ đẹp về kiến trúc và lịch sử vẻ vang của đền.

Ngoài nghệ thuật đúc đồng, Đền Quán Thánh còn nổi tiếng với vẻ đẹp của nghệ thuật chạm khắc gỗ. Trên các bộ phận kiến trúc bằng gỗ của ngôi Đền các đề tài như tứ linh, dơi, cá, tùng, trúc, cúc, mai, lẵng hoa, bầu rượu, thanh gươm, cảnh sinh hoạt của trần gian và thượng giới… được chạm khắc một cách tinh xảo mang đậm phong cách nghệ thuật thời Lê.

Không chỉ là một công trình có giá trị về mặt lịch sử và kiến trúc, Đền Quán Thánh còn là nơi sinh hoạt tín ngưỡng văn hóa nổi tiếng của người dân Hà Nội xưa và nay. Đền Quán Thánh là một di tích có giá trị về văn hóa, nghệ thuật, kiến trúc và điêu khắc, nằm bên bờ Hồ Tây cùng với tiếng chuông Trấn Vũ đã hòa nhịp vào thiên nhiên, góp phần tô điểm cho cảnh đẹp cổ kính, thơ mộng của vùng du lịch Hồ Tây – Hà Nội.

Đền Quán Thánh tổ chức chính hội vào ngày 3/3 âm lịch hàng năm.