Quần thể di tích đình, chùa, phủ làng Đồi

Đền hay Phủ làng Đồi thờ công chúa Liên Hoa con Vua Đinh Tiên Hoàng và hoàng hậu Nguyễn Thị Sen. Công chúa Đinh Liên Hoa là người tinh thông võ nghệ, theo giúp vua cha đánh dẹp sứ quân Đỗ Cảnh Thạc và được ban thực ấp ở Trâm Nhị (Ân Thi, Hưng Yên). Khi mất được lập đền thờ và các triều vua sắc phong là Vua bà công chúa.

Đình là nơi thờ cúng, tưởng niệm Tiến Quốc Đại vương Trần Kỳ - vị tướng cùng vua Lê Thái Tổ kháng chiến chống giặc Minh xâm lược.

Chùa thờ Phật, ngay từ ngày đầu xây dựng khu căn cứ cách mạng Quỳnh Lưu đến khi tổng khởi nghĩa, đây là nơi đi về hoạt động của các đồng chí lãnh đạo Đảng và Xứ ủy Bắc Kỳ, nơi hội họp bí mật quan trọng nhất của tổ chức cách mạng góp phần vào sự nghiệp giải phóng dân tộc.

Năm 2008, di tích đã được UBND tỉnh Ninh Bình công nhận và cấp bằng Di tích lịch sử, văn hóa cấp tỉnh

Di tích đình, chùa, phủ làng Đồi được tọa lạc trên một khu đất cao với tổng diện tích 4.290,6m2. Từ thị trấn Nho Quan chạy theo Quốc Lộ 12B xuống Quỳnh Lưu đến ngã Tư đường vào thôn Xuân Quế (di tích Đồi Son), rẽ trái đi đường nhà Lê khoảng 1,5 km đến trạm y tế xã rẽ trái gần 2km là tới đình, chùa, phủ làng Đồi. Khu di tích nằm phía ngoài cánh đồng có khuôn viên thoáng mát, cảnh vật hữu tình.

Đình làng Đổi: Theo thần phả ghi chép lại thì đình được xây dựng vào thời Lê (thế kỷ XVII), là nơi thờ Tiến Quốc Đại vương Trần Kỳ. Tiến Quốc Đại vương Trần kỳ sinh năm Bính Dần 1386 trong một gia đình làm thuốc ở xã Quỳnh Lưu, mồ côi bần hàn nhưng ham học, lớn lên văn võ xong toàn giàu lòng yêu nước.

Khi quân Minh nhiễu loạn, ông đã cùng với anh con người bá bên cha là Mai Tuyên và em ruột là Trần Dĩnh, chiêu mộ binh sĩ bảo vệ xóm làng, năm Mậu Tuất 1418, ba ông đã đem 1000 quân theo Lê Lợi khởi nghĩa ở động Lam Sơn.

Trải qua 10 năm cùng Lê Lợi chống quân Minh kháng chiến thắng lợi, Lê Lợi lên ngôi hoàng đế lấy niên hiệu là Thuận Thiên, xét ba ông có nhiều công lao với đất nước nên đã phong tước ba ông là Đại vương (riêng tướng Trần Kỳ có công lớn nhất nên được gọi là Tiến Quốc Đại vương), đất nước thanh bình ba ông vẫn chính sự tam triều. Song tuổi già không đảm trọng trách được việc lớn, Vua cho ba ông về quê hưởng thái bình.

Tiến Quốc Đại vương Trần Kỳ đã xây dựng khu sinh từ nơi ngài đóng quân nay là làng Đồi, thuộc chiến khu Quỳnh Lưu, khi ngài mất nhân dân ba khu Hội - Đồi - Lễ tuân theo di chúc của ngài đưa linh cữu ngài về an táng tại khu sinh từ của ngài ở thôn Đồi, viết thần hiệu lập đình thờ.

Đình có 5 sắc phong của thời Nguyễn trong đó có một sắc hợp phong ban cho xã Quỳnh Lưu. Nhưng trong chiến dịch Tây Nam Ninh Bình, thực dân Pháp đã đốt hết.

 Giếng đình làng Đồi

Đình được làm to từ thời vua Thành Thái, sau nhiều lần trùng  tu, sửa chữa vẫn giữ được kiến trúc theo kiểu chữ Đinh cho đến bây giờ, bái đường gồm 3 gian và 2 dĩ, chiều dài 10,45m, chiều rộng 5,9m được tạo dựng bởi 8 cột cái và 8 cột quân, các vì kèo làm theo kiểu chồng giường, hai đầu đốc chạm mặt hổ phù, cột kèo bằng gỗ lim, các vì được chạm khắc khá tinh xảo mang dáng dấp của thời cuối Lê đầu Nguyễn, các cột được kê trên đá tảng cổ bồng. Hậu cung là 2 gian nhà lim lợp ngói đỏ, năm 1997 xây lại hậu cung mới, có nhang áng, ngai thờ, bài vị thờ Đại vương Trần Kỳ, trước nhang áng có bát hương hai bên có hai cây nến. Tường sau hậu cung là mộ Đại vương Trần Kỳ, bên trái hậu cung là bia tưởng niệm các liệt sỹ.

 Ban thờ Chúa Sơn Trang trong đình

Nằm sát cạnh liền kề với ngôi đình là ngôi Phủ thờ Liên Hoa công chúa, con Vua Đinh Tiên Hoàng và hoàng hậu Nguyễn Thị Sen. Công chúa Đinh Liên Hoa đã theo giúp vua cha đánh dẹp sứ quân Đỗ Cảnh Thạc và được ban thực ấp ở Trâm Nhị (Ân Thi, Hưng Yên). Theo câu đối của hai cột đá ở cửa phủ thì Bà được người dân tôn vinh là thiên tiên, có lòng từ thiện yêu nước thương nòi, che chở phù hộ độ trì cho dân. Hiện phủ còn giữ được 3 sắc phong của thời Nguyễn, trong đó có sắc hợp phong ban cho xã Quỳnh Lưu.

Phủ thờ phụng Công chúa Liên Hoa, con gái vua Đinh Tiên Hoàng

Phủ cũng được xây dựng cùng thời với đình, kiến trúc theo kiểu chữ Đinh chiều dài là 6,86m, chiều rộng 3,97m, gồm 3 gian được tạo bởi 8 cột cái và 8 cột quân, cột kèo bằng gỗ lim, làm theo kiểu chồng giường, trụ non con cung lợp ngói tây, cửa chân quay, gian giữa có ban thờ, trên ban thờ có bát hương.

Hậu cung gồm  2 gian, rộng 2,9m, dài 2,45m, gian giáp đốc có ban thờ, trên ban thờ có long đình đặt tượng Liên Hoa công chúa, tượng đẹp như thật, mặt hoa da phấn, mắt phượng, mày ngài.

Chùa Đồi còn có tên là Thượng lão tự. Người địa phương cho rằng đền Thượng Lão và chùa Thượng Lão là do Tiến Quốc Trần Kỳ lúc còn sinh thời đặt tên, đặt nền móng dân địa phương gọi là chùa Già, chùa Đồi.

Theo nhân dân địa phương kể lại thì chùa cũng được xây dựng với thời kỳ xây dựng đình và phủ, chùa thiết kế theo kiểu tiền đao hậu đốc, mặt tiền đắp hổ phù, cột kèo bằng gỗ lim, trụ non con cung, bẩy hai bên chạm rồng, lợp ngói vẩy.

Trong tòa hậu cung có ba bệ thờ, bệ trên cùng thờ 3 pho Tam thế, bệ thứ 2 thờ phật bà Quan Âm và Phật Tổ, bệ dưới thờ tòa Cửu Long, bên phải thờ Đức Thánh Mẫu, bên trái thờ Đức Ông. Trên bệ thờ có cả Hạc đồng, Lư hương…bốn mùa hương khói.

 

 

 Chùa làng Đồi

 Chính điện thờ Phật

Hằng năm nhân dân làng Đồi thường tổ chức tế lễ kỷ niệm ngày sinh của Đại vương Trần Kỳ; duy trì các lễ ngạch thời xưa như tháng 8 giỗ cha, tháng 3 giỗ mẹ, lễ Thượng nguyên, Phật sinh, Rằm trung thu,…. Đặc biệt, cứ đến ngày rằm, mồng 1 hằng tháng, các già trong hội quy ra đình, chùa, phủ cầu kinh niệm phật dâng hương, cầu mong an hưởng cuộc sống yên lành, nhân khang vật thịnh, quốc thái dân an.

Hiện nay, UBND xã đã thành lập được Ban quản lý di tích, trong đó Trưởng ban là đ/c Phó Chủ tịch UBND xã, Phó ban là công chức văn hóa - thông tin, đ/c trưởng thôn và Ban Hộ tự là ủy viên. Quần thể di tích luôn được quan tâm bảo vệ tốt, năm 2014 di tích đã được nhân dân và các nhà hảo tâm đóng góp kinh phí để sửa chữa chùa, phủ, hậu cung đình thờ thành Hoàng làng bề thế khang trang, góp phần giáo dục lòng tự hào, yêu quê hương, đất nước đối với các thế hệ con cháu./.

Phòng Văn hóa - Thông tin huyện Nho Quan