Đình Cời được UBND tỉnh Hòa Bình công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh năm 2013. Dưới thời xưa xóm Cời từng là thủ phủ của dòng họ quan lang giàu có và quyền lực của tỉnh Mường - đó là dòng họ Đinh Công và lịch sử của Đình Cời gắn liền với một vị quan lang nổi tiếng đó là Đinh Công Thịnh - Người đã có công chủ trì xây dựng lại ngôi đình bề thế vào những năm đầu thế kỷ XX, lúc đó ông đang làm Chi Châu Lương Sơn.

Ông Đinh Công Cường, xóm Cời, xã Tân Vinh (Lương Sơn) -  người đang lưu giữ 8 bản sắc phong cổ, một tài liệu vô cùng quý giá để biết được chính xác lịch sử vị thần được thờ và niên đại của di tích, được coi như một bản lý lịch gốc để xác lập vị trí của di tích.

Các bản sắc phong cổ đều là các sắc phong của triều Nguyễn, sắc sớm nhất là sắc niên hiệu Duy Tân năm thứ 3 (năm 1909), sắc muộn nhất là sắc niên hiệu Khải Định năm thứ 9 (năm 1924). Giải nghĩa các bản sắc phong để giúp hiểu hơn về lịch sử đình Cời:

Sắc phong thứ nhất ngày 11/8 năm Duy Tân thứ 3 (năm 1909) với nội dung “Sắc chỉ ban cho xã Kệ Sơn, châu Lương Sơn, tỉnh Hoà Bình theo như trước đây thờ phụng: Mậu huân Long Trạch Hoằng hy Tuỵ Linh Hạo sảng, Tuấn tĩnh Dực Bảo Trung hưng Cao Sơn Đại Vương Thượng đẳng thần (huý Sùng). Hiệp linh phù chính Phô uy Đôn tuấn Hùng tuấn Trác vĩ Dực trung hưng Tản Viên Sơn Quốc chủ kiêm Thượng đẳng thần (huý Tuấn). Cao thông Bác đạt Tĩnh chính tú nghi Dực Bảo trung hưng Quý Minh đại vương Thượng đẳng thần (huý Hiển). Các thần đã được các triều đại ban cấp sắc phong; chuẩn định cho phép (dân xã) thờ phụng. Năm Duy Tân nguyên niên mở lễ lớn, trẫm đã ban chiếu báu ân lớn, long trọng mở lễ nâng bậc. Đặc biệt chuẩn định cho phép (dân xã) vẫn thờ phụng như cũ để ghi nhớ ngày vui của đất nước mà kéo dài điển lễ thờ phụng. Kính cẩn thay!”.

Sắc phong thứ bảy ngày 25/7 năm Khải Định thứ 9 (năm 1924): “Sắc ban cho xã Kệ Sơn, châu Lương Sơn, tỉnh Hoà Bình, thờ phụng Bà chúa cai quản vùng sơn lâm trước đã tặng sắc là: Trang huy dực bảo trung hưng thượng đẳng thần. Thần đã giúp nước cứu dân rất linh ứng nên đã được các đời ban cấp sắc phong, chuẩn định cho được thờ phụng. Nay đúng dịp lễ lớn mừng thọ trẫm 40 tuổi đã ban chiếu báu ân lớn, long trọng mở lễ nâng bậc. Đặc biệt chuẩn cho (xã) được thờ phụng như cũ để ghi nhớ ngày vui của đất nước mà kéo dài điển lễ thờ phụng. Kính cẩn thay!”.

Căn cứ vào nội dung của các sắc phong thì đình Cời thờ Tam vị Tản Viên Sơn Thánh và Đức Chúa Bà cai quản rừng núi hay còn gọi là Bà Chúa Thượng ngàn. Tam vị Tản Viên Sơn Thánh  là ba vị thần Cao Sơn Đại Vương Thượng Đẳng thần (huý Sùng), Quý Minh Đại Vương Thượng Đẳng thần (huý Hiển) và Tản Viên Sơn Quốc kiêm Thượng Đẳng thần (huý Tuấn). Các vị thần này rất linh ứng đã phù giúp nhân dân và đất nước nên được các triều đại phong kiến tin trọng và ban sắc cho nhân dân khắp nơi được thờ phụng và tôn là thành hoàng.

Theo lời kể lại của ông Đinh Công Cường và các cụ cao niên trong làng, thuở ban đầu, đình Cời được dựng lên bằng vật liệu đơn giản tranh, tre, nứa, lá, cách đình Cời ngày nay khoảng 400 m.

Vào những năm cuối thế kỷ XIX, khu vực này xảy ra dịch bệnh triền miên nên nhân dân phải chuyển nơi ở ra bờ sông Bùi và dân làng cũng đã dựng lại ngôi đình mới tại đó. Cũng theo lời ông Cường, vào khoảng những năm 1890 - 1891, cụ nội là ông Đinh Công Thịnh đang làm Chánh tổng Cư Yên cho đón thợ dưới đồng bằng lên xây lại đình gồm 3 gian 2 chái, diện tích rộng khoảng 60 m2, xung quanh đình được xây gạch đá ong, phía trước là tường gỗ và cửa.

Vào những năm 1901 - 1902, ông Đinh Công Thịnh là tri châu Lương Sơn đi học chữ nho ở đình Cấn - Quốc Oai (Hà Nội). Biết ông có ý định xây lại đình, người ở nơi đó đã cử những thợ có tay nghề cao từ Cấn - Quốc Oai, Bụa (khu vực Gốt - Chương Mỹ hiện nay) về Tân Vinh làm gạch xây đình với điều kiện người dân Cấn, Bụa được phép khai thác than củi, gỗ tại khu vực Tân Vinh. Ông đi tham khảo khắp nơi và sai thợ xây dựng kiến trúc như đình Trèm, rộng như đình Cấn. Sau một vài năm công trình đã hoàn thiện.

Đình rộng khoảng 4 ha, xây theo kiểu chữ nội công, ngoại quốc gồm nhà đại bái, hậu cung, 2 bên có tả vu hữu vu. Năm 1949, đình bị thực dân Pháp bắn cháy. Các hiện vật, đồ tế tự liên quan đến sinh hoạt tín ngưỡng tại đình được nhân dân gìn giữ và bảo tồn cho đến ngày nay.

Cũng giống như nhiều nơi, lễ hội đình Cời được tổ chức trong 3 ngày, từ mùng 4 đến mùng 6 tháng giêng âm lịch hàng năm. Theo lời ông Đinh Văn Hềm, Chủ tịch Hội NCT xã Tân Vinh, xưa, để chuẩn bị làm lễ, dân làng phải làm cỗ để cúng thần, trong ngày mùng 4 phải chuẩn bị cỗ chay, cỗ nhắm và cỗ cúng ngoài đình.

Các mâm cỗ bao gồm xôi, bánh chưng, gà và các món dân gian của người Mường. Ngoài những mâm lễ của ngày mùng 4 thì ngày mùng 5 dân làng phải chuẩn bị một mâm gồm có đầu trâu, bốn chân để sống (đây phải là con trâu to béo được chọn lựa kỹ càng).

Sang ngày mùng 6 phải có 8 mâm cỗ của 8 gia đình gồm xôi, gà, rượu, trầu, cau. Cùng với việc chuẩn bị các mâm cỗ theo quy định bắt buộc, làng phải chọn đội hình tế gồm 18 người, đội hình rước kiệu khoảng 40 người. Song song với phần lễ, vào các buổi chiều mùng 5 và mùng 6 dân làng tổ chức các trò chơi dân gian như kéo co, bắn nỏ, đánh đu, bắt trạch trong chum thu hút rất đông nhân dân tham gia.

 

 

 

 

 

 

 

 Tàn tích còn lại của đình Cời

Ngôi đình hiện nay còn lại 4 trụ cột là nghi môn của đình, 8 sắc phong hiện đang được lưu giữ tại gia đình ông Đinh Công Cường - chắt nội của ông Đinh Công Thịnh, cháu nội của ông Đinh Công Huy.

Với giá trị to lớn về lịch sử và văn hóa, Đình Cời đã được UBND tỉnh Hòa Bình công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh vào tháng 8/2013.