Đình Đa Ngưu thuộc làng Đa Ngưu, xã Tân Tiến, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên. Tên của làng có lẽ gắn với truyền thuyết về Chùa Chuông (phố Hiến) và chuông chùa Diên Hựu (chùa Một Cột, Hà Nội).

Huyện Văn Giang kề liền với làng Chử Xá, xã Văn Đức, huyện Gia Lâm, quê hương của Thánh Chử Đồng Tử. Đình Đa Ngưu, xã Tân Tiến, huyện Văn Giang thờ Chử Đồng Tử và hai phu nhân của Chử Đồng Tử là Tiên Dung và Hồng Vân công chúa.

Chử Đồng Tử là một trong bốn vị thần Tứ bất tử của Thần đạo Việt Nam.
Có nhiều truyền thuyết về Chử Đồng Tử. Tương truyền, Chử Đồng Tử sống cùng cha là Chử Cù Vân tại thôn Chử Xá, xã Văn Đức (nay thuộc huyện Gia Lâm, Hà Nội), ven sông Hồng. Nhà nghèo, 2 cha con chỉ còn lại một chiếc khố, phải thay nhau mà mặc.

Lúc người cha lâm chung, ông gọi con lại bảo rằng hãy giữ lấy chiếc khố. Thương cha, Chử Đồng Tử liệm khố cho cha, còn mình chịu cảnh không khố, kiếm sống bằng cách ban đêm câu cá, ban ngày dầm nửa người dưới nước, đến gần thuyền để bán cá hoặc xin ăn.

Thời ấy, Hùng Duệ Vương (vị vua Hùng thứ 18) có con gái tên là Tiên Dung, thích ngao du sơn thủy, không chịu lấy chồng. Một hôm, thuyền rồng của Tiên Dung theo sông Hồng đến vùng ven sông gần Chử Xá.

Nghe tiếng huyên náo, Chử Đồng Tử vội vùi mình vào cát lẩn tránh. Thuyền ghé vào bờ, Tiên Dung dạo chơi rồi sai người quây màn ở bãi cát ven sông để tắm. Ngờ đâu đúng ngay chỗ nấp của Chử Đồng Tử.  Nước xối để lộ thân hình Chử Đồng Tử. Tiên Dung kinh ngạc, hỏi han, nghĩ ngợi, rồi xin được cùng nên duyên vợ chồng.

Trên đường buôn bán, Chử Đồng Tử gặp gỡ nhiều hiền tài của thiên hạ và học hỏi được vô số điều. Khi trở về, Chử Đồng Tử lập bến cảng, mở chợ đầu mối…Từ đó vùng này chở nên tấp nập, phồn thịnh, (là khởi đầu cho việc hình thành tuyến giao thương Kẻ Chợ, Thăng Long - Phố Hiến, Hưng Yên sau này). Đoàn thuyền buôn của Chử Đồng Tử to lớn, lộng lẫy như cung điện hoàng gia. Ai cũng thần phục Chử Đồng Tử.

Không chỉ là một thương gia giàu có, Chử Đồng Tử cùng Tiên Dung còn đi khắp nơi truyền bá những tri thức đã học được từ thiên hạ cho mọi người, từ triết lý về cuộc sống, cách thức chữa bệnh đến ngành nghề mới…Trong giai đoạn này, Chử Đồng Tử gặp và kết duyên với Tây Nương, người được vua Hùng gia phong là " Nội trạch Tây cung Tiên nữ – Hồng Vân công chúa", vì đã chữa khỏi bệnh hiểm nghèo cho vua. 

Về việc dân làng chọn Chử Đồng Tử và hai vị phu nhân làm Thành hoàng để thờ, có người cho rằng, dân làng mong muốn có vị thế tầm quốc gia nên chọn vị Thành hoàng tầm quốc gia để thờ’; có người lại cho rằng dân làng muốn làm theo Thánh Chử Đồng Tử trong việc học và lan truyền các tri thức của thiên hạ. Ý kiến nào cũng có lý.

Cổng phụ bên phải đình có chữ “Đa văn vi phú”, có thể hiểu là lấy sự rộng mở về văn hóa, tri thức và kết nối với tiền nhân làm sự thịnh vượng của làng. Cổng phụ bên trái có chữ “Dân lạc điềm hy”, có thể hiểu là lấy sự no ấm, an lành, gắn bó và tình thương yêu của cư dân làm sự vững bền lâu dài.

Dân làng Đa Ngưu luôn tự hào là vùng đất có bề dày văn hóa. Đa Ngưu là quê hương của Phó Đức Chính (1907 -1930), nhà cách mạng Việt Nam kiên cường chống chế độ thực dân Pháp, một trong những lãnh tụ của Việt Nam quốc dân Đảng.  

Trong đó, có sự kiện nhà cách mạng Phó Đức Chính đã đem tổ chức của mình về đây gây dựng cơ sở chuẩn bị chống Pháp. Sau khi cuộc khởi nghĩa Yên Bái thất bại, ông bị thực dân Pháp bắt và oanh liệt hy sinh trên đoạn đầu đài cùng Nguyễn Thái Học và 11 chiến sĩ.

Đình Đa Ngưu được xây dựng năm 1520. Năm 1706, đình được tôn tạo thêm và được trùng tu sửa chữa tiếp vào năm 1907. Đình Đa Ngưu là một ngôi đình độc đáo bởi sự hòa hợp giữa ngôi đình với ngôi đền và bởi cách thức xây dựng công trình.

Hiện tại, đình Đa Ngưu vẫn còn nguyên vẹn 100 cây cột và hình thức kiến trúc độc đáo của ngôi đình – đền.  

Tên làng là Đa Ngưu có thể có nguồn gốc: Khi dời kinh đô từ Hoa Lư, Ninh Bình về Đại La, Thăng Long, để khơi thông nguồn lực, năm 1108, vua Lý Nhân Tông (Hoàng đế thứ 4 triều Lý, trị vì năm 1072-1128) cho đúc một chiếc chuông lớn đặt tại chùa Diên Hựu, tên là Giác Thế Chung (chuông Thức tỉnh thiên hạ). Đây được xem là một trong Tứ đại khí của Việt Nam thời Lý, bao gồm: Tháp Báo Thiên, Chuông Qui Điền, Vạc Phổ Minh và Tượng Phật Quỳnh Lâm.

Chuông chùa thường có hai dạng: Chuông treo trong tháp gọi là tháp chuông và chuông đặt trên mặt đất trong một tòa nhà gọi là tòa chuông. Chuông chùa Diên Hựu to nên đặt trên mặt đất, trong tòa chuông, tại rìa chùa. Rùa ngoài ruộng thường bò vào trú bên trong, nên dân gian gọi đây là chuông Quy Điền.

Điều kỳ diệu là khi chuông Quy Điền ngân lên, bao nhiêu vàng bạc, châu báu và hiền tài của thiên hạ theo đó đổ về. Thăng Long thành đất Kinh kỳ phồn thịnh. Một lần, khi tiếng chuông ngân lên, có một con trâu vàng to lớn bên xứ Tàu tìm về. Đến Hồ Tây, thì tiếng chuông ngứt, trâu bèn lặn xuống hồ. Vì vậy hồ Tây còn có tên là hồ Kim Ngưu (hồ Trâu Vàng). Vào lúc đêm thanh vắng, người ta vẫn thấy Trâu Vàng nổi lên, sáng một góc trời.

Người phương Bắc lo sợ, nhiều lần cử người tìm đến. Dân bèn mang chuông giấu đi, chỉ cho một số ít người tin cậy biết, để truyền lại cho đời sau. Đầu thế kỷ 15, nhà Minh xâm lược Đại Việt, quyết cho quân phá chuông Quy Điền.
Vào thời điểm này, xảy ra một trận đại hồng thủy trên sông Hồng. Tại thôn Nhân Dục, phường Hiến Nam, Hưng Yên, có một quả chuông trôi vào bãi sông. Dân làng cho là Trời, Phật mách bảo bèn góp công của dựng chùa, xây tòa đặt chuông, gọi là Kim Chung Tự - chùa Chuông Vàng.

Khi chuông chùa ngân lên, không chỉ vàng bạc, châu báu mà cả hiền tài của thiên hạ theo đó đổ về Phố Hiến. Phố Hiến thành đất lành, phồn thịnh. Tương tự như chuyện Trâu vàng Hồ Tây, một đàn trâu vàng từ phương Bắc nghe chuông tìm về đây, khi tiếng chuông dứt, đành lặn xuống đoạn sông, mà sau đó người ta gọi là Ngưu Giang và tên làng được gọi là Đa Ngưu.