Đình Đại Phùng có từ thời vua Trần Nghệ Tông (hoàng đế thứ 8 nhà Trần, trị vì năm 1370- 1372). Qua nhiều lần trùng tu, ngôi đình hiện nay còn lưu giữ dấu ấn sâu sắc của kiến trúc nghệ thuật thời Lê, thế kỷ 17.

Đình thờ phụng Thần Tích lịch Hỏa quang thời Hùng Vương, một trong 4 vị thần và đức ông Vũ Hùng, danh tướng đã có công dẹp giặc loạn triều đại vua Trần Nghệ Tông.

Ông được nhà Trần truy tặng danh hiệu: Trần triều Trung quân Ngã Bốn, Vũ Hùng Đại Vương. Làng Đại Phùng là nơi ông đã từng đóng quân. Nhớ ơn ông, dân làng lập đền thờ, lấy ngày 18 tháng Giêng âm lịch làm lễ đản sinh và ngày 18/1 dương lịch làm lễ hoá thần. Xung quanh đình còn nguyên những tên gọi: Ao Đồn, Nha Môn, Ngõ Phủ…

Ngoài ra đình còn thờ Tứ Pháp bao gồm Pháp Vân, Pháp Vũ, Pháp Lôi, Pháp Điện.

Xưa kia, đây là vùng đất trù phú với sự nhộn nhịp của thương thuyền, thuở sông Hát (Hát Giang) còn mở thông nối sông Đáy với sông Hồng qua cửa Hát Môn. hiện khu vực này đã bị bồi lấp, nguồn nước cấp cho sông Đáy chủ yếu từ các nhánh bên hữu ngạn, chảy từ vùng núi Hòa Bình.

Tuyến đường thủy đã giúp vùng đất này thông thương thuận tiện với Thăng Long, tiếp cận được với cấp độ phát triển cao của văn hóa, kiến trúc, nghệ thuật thời bấy giờ, sản sinh ra nhiều bậc anh tài trong cả học hành, khoa cử và kinh doanh.

Sự phát triển thịnh vượng về kinh tế, xã hội và văn hóa thịnh vượng của vùng Đan Phượng vào thế kỷ 17 đã được các nghệ nhân thể hiện rất sinh động qua những bức chạm khắc trong đình Đại Phùng. 

Đình Đại Phùng có bố cục hướng Tây Bắc, nhìn ra sông Đáy. Kiến trúc đình Đại Phùng không được làm bằng gỗ mít, gỗ lim như các đình làng khác mà chủ yếu làm từ gỗ xoan cây nhà lá vườn.

Đình có quy mô lớn, bao gồm nhà Tiền tế và Đại đình, được dựng song song với nhau.  Tòa Tiền tế 3 gian, 2 chái, 4 mái. Hai phía đầu hồi có 2 trụ biểu nhô ra phía trước. Trụ biểu có hình thức rất điển hình của các trụ biểu, đình, đền chùa Việt Nam thời đó. Trên đỉnh trụ có nghê chầu, thân trụ là ô lồng đèn, ô trang trí câu đối, chân trụ dạng thắt cổ bồng.

Tòa Đại đình có mặt bằng hình "chữ đinh" chữ T, bao gồm Chính điện và Hậu cung. Tòa Chính điện có kết cấu 3 gian, 2 chái, 4 mái, cao hơn tòa Tiền tế. Những người cao tuổi kể lại rằng, ban đầu Đại đình chỉ có hình "chữ nhất" (-), ban thờ đặt trên gác lửng. Đến thế kỷ 19, Hậu cung mới được xây thêm để thờ phụng thần Tích lịch Hỏa quang Đại vương và danh tướng Vũ Hùng triều Trần.

 

 

 

 

 

Tòa Tiền đường, đình Đại Phùng, Đan Phượng, Hà Nội

Đầu hồi tòa Tiền đường và Hậu đường, đình Đại Phùng, Đan Phượng, Hà Nội

Nội thất tòa Tiền đường, đình Đại Phùng, Đan Phượng, Hà Nội

 

 

 

Trang trí ban thờ, đình Đại Phùng, Đan Phượng, Hà Nội

Nghệ thuật chạm khắc ấn tượng của đình Đại Phùng

Trong khuôn viên cùa đình có một giếng cổ, tương truyền do chính các nghệ nhân Champa xưa đục đẽo chế tác từ đá sa thạch, vẫn còn nguyên vẹn, là một trong ba giếng cổ trong làng.

 Giếng đá cổ

Đình Đại Phùng là công trình kiến trúc, nghệ thuật có giá trị tiêu biểu trong giai đoạn phát triển kiến trúc, nghệ thuật Việt Nam vào thế kỷ 17. 

Đình nằm trong hệ thống các ngôi đình xứ Đoài (phía Tây Hà Nội) nổi tiếng, tuy không to lớn, bề thế song lại có những mảng chạm khắc dân gian rất đặc sắc.

Các mảng chạm khắc như hòa vào làm một với giải pháp kiến trúc và trở thành bảo tàng sống động về các cung bậc của đời người, từ hệ thống tư tưởng hay tín ngưỡng thể hiện ước vọng của người dân, các quan niệm về tự nhiên, hoạt động kinh tế, xã hội, văn hóa đến đời sống thường nhật thanh bình của cư dân thời bấy giờ; từ những nội dung hết sức nghiêm túc theo quy tắc truyền thống đến các nội dung mang tính trào lộng.

Tính trào lộng trong các mảng điêu khắc trong đình được cho là bắt nguồn từ văn hóa “Nói trạng” hay “Nói khoác” được nhiều người biết đến của làng Đại Phùng.

Đan Phượng là một vùng đất học có nhiều dòng họ khoa bảng, đỗ đạt cao. “Nói trạng” cũng là một nét văn hóa đặc trưng, mang đến những niềm vui, bắt nguồn từ những điều tốt đẹp, cho mọi người, cho cộng đồng làng Đại Phùng.

Các bức chạm có nhiều mảng, khối nhân vật ở trong các tư thế, hoàn cảnh khác nhau. Các mảng, khối này hầu như ít liên quan đến nhau, thể hiện rõ nét thủ pháp đồng hiện trong nghệ thuật dân gian.

Mảng chạm khắc về cõi trần và cõi tiên: Tại đây có các chạm khắc phản ảnh con người và tự nhiên là một, cõi trần và cõi tiên là một. Trên một góc mái có hình tượng "Cô tiên" dang cánh, như đang đậu xuống cõi trần để hưởng thụ niềm vui tại hạ giới.

Bức chạm "Cô tiên" với đôi cánh (ghép tạm) dang rộng, đình Đại Phùng, Đan Phượng, Hà Nội

Mảng chạm khắc khung cảnh tự nhiên: Tại đây có vô số các chạm khắc từ các loài linh vật như: Long, ly, quy, phụng, đến các con vật gắn với chiến binh như ngựa chiến, voi chiến; các loài vật gần gũi với người như trâu, mèo, chim, cá, thạch sùng… đều được chạm khắc sinh động trên các đầu dư, xà, bẩy của nội thất ngôi đình.

Bức chạm được nhiều người chú ý là "Mèo ngoạm cá" với các nét chạm tỷ mỷ đến từng sợi ria mép, vành tai của mèo, từng chiếc vảy, vây cá. Bức chạm "Rồng và thằn lằn" vui đùa được cho là thể hiện quan niệm của người xưa về thằn lằn như một linh vật giữ lửa tương tự như rồng.

Trong đình còn có các bức chạm các họa tiết trang trí cây cỏ phong phú, bố cục đan xen các linh vật, con người.

Mạng chạm khắc "Ổ rồng", đình Đại Phùng, Đan Phượng, Hà Nội

Chạm khắc hình tượng đầu rồng trên đầu dư (con sơn) kết cấu mái, đình Đại Phùng, Đan Phượng, Hà Nội

Chạm khắc hình tượng đầu rồng và ngựa chiến, đình Đại Phùng, Đan Phượng, Hà Nội

Chạm khắc "Voi chiến và chiến binh", đình Đại Phùng, Đan Phượng, Hà Nội

Bức chạm "Mèo ngoạm cá", đình Đại Phùng, Đan Phượng, Hà Nội

Bức chạm "Rồng và thằn lằn", đình Đại Phùng, Đan Phượng, Hà Nội

Quang cảnh lễ hội: Tại đây có các bức chạm "Lễ hội" miêu tả những nhân vật trong lễ hội vui xuân ở thời điểm thăng hoa, đó là những người dân bình thường, hạnh phúc trong ngày lễ hội, hòa cùng với cảnh những con rồng vui vẻ.

Cảnh “Vinh quy bái tổ” mừng đón quan tân khoa về làng được chạm với cảnh quan trạng cưỡi ngựa, quân lính mang cờ lọng tháp tùng, nhạc công chào đón.

Bức chạm "Lễ hội", đình Đại Phùng, Đan Phượng, Hà Nội

Bức chạm "Vinh quy bái tổ", đình Đại Phùng, Đan Phượng, Hà Nội

Đời sống thường nhật: nhiều bức chạm thể hiện những sinh hoạt văn hóa đời sống thông thường, bình dị cũng nhưng trò vui dân dã như cảnh đấu vật, chèo thuyền, hát ca trù, múa quạt, uống rượu chơi cờ, trai gái tình tự, tắm tiên đầm sen vô cùng sinh động, phong phú.

Bức chạm "Đấu vật", đình Đại Phùng, Đan Phượng, Hà Nội

Bức chạm "Thần tiên", đình Đại Phùng, Đan Phượng, Hà Nội

Nghệ thuật chạm khắc tinh tế của đình Đại Phùng

Mỗi kết cấu tại đình Đại Phùng đều mang đậm nghệ thuật chạm khắc đỉnh cao. Phần trang trí càng được tập trung vào những chi tiết như đầu dư, cốn, kẻ, cửa võng và bộ vì nóc để tạo lên nét đẹp hoàn hảo. Những mảng chạm khắc tinh tế này thể hiện cụ thể những ý tưởng, nội dung có giá trị cao về văn hóa, nghệ thuật thế kỷ 17.

Tính dân gian và tín ngường được khai thác triệt để trong những tác phẩm chạm khắc, tập trung vào những đề tài sinh hoạt văn hóa dân gian, tâm linh và thể hiện ước vọng của nhân dân về một cuộc sống bình yên, no đủ.

Những bức chạm khảm trong giai đoạn lịch sử này mang giá trị tinh thần sâu sắc đồng thời toát lên một không gian thanh bình, ổn định của giai đoạn lịch sử này. Các bức chạm cho thấy một cuộc sống bình yên và êm đềm từ những mảng phù điêu đơn giản nhất.

Đình Đại Phùng như một không gian bảo tàng của nghệ thuật cổ xưa mang đẫm hồn dân tộc. Bước t chậm và chiêm ngưỡng thật kỹ những bức chạm khắc với kỹ năng đỉnh cao cho thấy chiều sâu nghệ thuật và tính nhân văn trong tâm hồn các nghệ nhân cũng như ước vọng giản đơn của họ, đặc biệt trong bức chạm khảm “Vinh quy bái tổ”.

Tương tự như tất cả các công trình văn hóa tâm linh khác, các bức chạm đình Đại Phùng đề cập đến những linh vật và những vật nuôi đã được nâng lên thành sủng vật như Rồng, Phượng, Ngựa, Voi đến các con vật gần gũi với người như: Mèo, Thạch sùng, Chim, Cá…

Tất cả những họa tiết chạm khắc đều sinh động thể, đầy sức sống, hiện sự sáng tạo và bàn tay khéo léo của nghệ nhân. Toàn bộ ngôi đình có thể coi là tác phẩm điêu khắc đồ sộ, hoành tráng nhất, khắc họa chân thực không gian sống bình yên, ấm no, đầy sức sống của quê hương chốn thanh bình.

Những mảng chạm khắc cổ xưa, tinh tế đầy sức sống của Đình Đại Phùng đã giúp ngôi đình có sức hút mạnh mẽ đối với những người hành hương tâm linh, những người đam mê lịch sử, văn hóa thời cổ và những nhà nghiên cứu văn hóa, mỹ thuật cũng như các nhà điêu khắc, nghệ nhân. Đình Đại Phùng trở thành một điểm đến lịch sử, văn hóa và mỹ thuật điển hình của hàng vạn khách nhân trên cả nước.

Năm 1991, đình Đại Phùng chính thức được Bộ Văn hóa-Thể-thao và Du lịch công nhận, xếp hạng di tích đặc biệt quan trọng cấp Quốc gia. Năm 2010, trong tiến trình đổi mới và phát triển của đất nước, đình được trùng tu và trang trọng gắn biển “Công trình kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội”.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ảnh: Bộ môn Kiến trúc Công Nghệ, vietlandmarks.com

 Nguồn: Bộ môn Kiến trúc Công nghệ