Đình Hưng Lộc, Nghệ thuật chạm khắc đặc biệt ấn tượng trong Hậu cung

Cuốn thần tích “Hưng Lộc thôn thần từ sự tích” có niên hiệu Cảnh Hưng năm thứ 12 (1751), do La Lai thám hoa, Thượng thư bộ Hộ Nguyễn Huy Oánh ghi cùng với truyền thuyết địa phương thì đền thờ Tướng quân Phạm Cự Lượng và các vị tổ khai khẩn lập làng.

Cuốn thần phả “Hưng Lộc thôn, thần từ sự tích” ghi rằng: Phạm Cự Lượng sinh ra trong một gia đình dòng dõi quý tộc, lại có tư chất thông minh, chăm chỉ học hành nên ngay từ nhỏ ông đã nổi tiếng văn võ song toàn. Ông được Đinh Tiên Hoàng tin dùng phong làm Tâm phúc Tướng quân coi bảo vệ Hoàng thành. Đến đời vua Lê Hoàn, Phạm Cự Lượng cùng tham gia cuộc chiến chống quân xâm lược Nam Tống trên sông Bạch Đằng, được phong chức Thái úy tham tán nhung vụ.

Ông cũng tham gia đại quân của vua Lê Hoàn tiến công trừng phạt Chiêm Thành. Đất nước thái bình, ông được giao nhiệm vụ đào một dòng sông từ Đồng Cổ đến Ba Hòa (tức từ Đan Nê, Yên Định đến Đồng Hòa, Tĩnh Gia, Thanh Hóa ngày nay). Trong khi thực hiện sứ mệnh, Ông lâm bệnh nặng và qua đời tại doanh trại Đồng Cổ. Nhân dân Đồng Cổ đã lập đền thờ ông với thần hiệu “Lê triều tiên phong Đại tướng quân, Thái úy Đồng Cổ sơn thần”

Đình làng Hưng Lộc được xây theo lối tiền chữ nhất hậu chữ đinh bao gồm Tiền tế, Trung đình và Chính tẩm (hậu cung). Hậu cung gồm bốn gian, hai gian lợp mái trước, sau xây kiểu tường hồi bít đốc tay ngai và được dựng vuông góc với Trung đình tại vị trí gian giữa.

Tính từ ngoài vào trong Hậu cung có năm bộ vì, được đánh số từ một đến năm. Bộ vì thứ nhất dựng trên hai cột quân sau gian giữa Trung đình, có kết cấu theo kiểu ván mê, là một ván gỗ dày hình tam giác cân, được đặt trên cật quá giang, làm nhiệm vụ đỡ xác hoành mái Hậu cung. Bộ vì thứ ba được làm kiểu vì kèo quá giang - trụ báng. Các bộ còn lại đều làm theo kiểu chồng rường. Mỗi bộ vì gồm hai con rường chồng khít lên nhau, ngắn dần về phía trên theo chiều dốc của mái.

Phần mái hiên là kẻ hiên. Ngăn giữa Hậu cung và Trung đình là bộ cửa bức bàn, Hậu cung là Cung cấm, đặt ngai, tượng thờ Thành hoàng Phạm Cự Lượng.

Điểm đặc biệt của đình Hưng Lộc là hậu cung được trang trí bằng những mảng chạm khắc vô cùng sống động, hài hòa. Nghệ thuật điêu khắc trang trí ở đình Hưng Lộc phong phú, đa dạng trên những vật liệu như gạch, vôi, gỗ theo các chủ đề: Rồng, phượng, lân, voi, hoa lá, con người bằng kỹ thuật đỉnh cao chạm nổi, kênh bong, chạm lộng.

Trong các mảng chạm khắc trang trí, rồng là chủ đề trọng tâm, chiếm số lượng lớn với nhiều hình thái, biểu cảm khác nhau. Trên bộ vì ván mê ngoài Hậu cung được chạm Lưỡng long Chầu Nhật rất đẹp. Rồng có đầu to, trán dô, mắt lồi, oai phong, râu bờm kiểu đao mác lửa mềm mại bay ngược về sau, thân uốn khúc trong các vầng mây, cùng với các linh vật khác như rùa phượng, hoa sen theo phong cách nghệ thuật thời nguyễn.

Tòa Trung đình được chạm khắc rồng với các linh vật khác như phượng, rùa, hoa sen, vân mây, lá lật. Bức cổn trên vì nách là các con rường chồng khít lên nhau, sát tới mái. Trên thân rường chạm dày đặc rồng theo chủ đê “ Ổ rồng”.

Ngoài chủ đề rồng, các mảng chạm khắc còn thể hiện phong phú đời sống lao động, sản xuất, sinh hoạt. Tiêu biểu nhất là bức chạm độc đáo được treo trên Cung cấm với chủ đề “Nam nữ tình tự” , miêu tả một khóm trúc hóa long, bên trên đám mây có tiên cưỡi rồng. Phần giữa bức chạm là một chàng trai cởi trần, đóng khố đang ôm vai một thiếu nữ. Thiếu nữ đứng yên vẻ e thẹn, một tay cầm một túi trầu. Một người đàn ông răng khểnh, rốn sâu nghiêng đầu cười ngặt nghẽo, tay chống về phía sau hài hước, tay trái thì chỉ vào người bạn tình tỏ ý đùa cợt. Bên cạnh thiếu nữ là ông già đứng quay mặt với vẻ suy tư. Bốn người đứng dưới cụm trúc hóa long với bốn tâm trạng khác nhau.

Bức chạm cho thấy tư duy phóng khoáng, vượt qua những nguyên tắc, quy định thông thường của các nghệ nhân khi thực hiện các mảng chạm khắc trong Hậu cung.