Cương Nghị Đại Vương tên húy là Lý Cương Nghĩa cùng với phu nhân Diên Bình Đào Yêu Công chúa tên húy Đào Diên Bình, được sắc phong Đào Thiên Nương, đã có công giúp vua Đinh Tiên Hoàng đế đánh dẹp 12 sứ quân, lập ra nhà nước Đại Cồ Việt trong lịch sử Việt Nam.

Đình làng Đoan Bái là di tích lịch sử cấp tỉnh thuộc địa bàn xã Đoan Bái, huyện Hiệp Hòa, được UBND tỉnh Bắc Giang công nhận năm 2005. Ngôi đình nằm cách thành phố Bắc Giang khoảng 25 km về phía Tây, cách trung tâm huyện Hiệp Hòa khoảng 6 km về phía Đông Nam, đình tọa lạc trên khu đất rộng và bằng phẳng ở thôn Đoan Bái, theo hướng Tây Nam, trước đây nhìn ra cánh đồng, sau này dân cư phát triển, an cư, lạc nghiệp giờ đây người dân đã ở quây quần bên ngôi đình.

Đình Đoan Bái-Hiệp Hòa-Bắc Giang

 Đình Đoan Bái, xã Đoan Bái là công trình văn hóa tín ngưỡng của nhân dân địa phương, được dựng lên thờ thành hoàng làng, căn cứ vào nguồn tư liệu thành văn như thần tích, sắc phong, văn cúng mà đình Đoan Bái còn bảo lưu được, cho biết ngôi đình này thờ Lý Cương Nghị, Đào Thiên Nương (Thánh Phụ, Thánh Mẫu).

Đình Đoan Bái nhìn về hướng Đông Nam, kiến trúc theo kiểu chữ đinh, gồm tòa đại bái 3 gian, 2 chái, dài 15 mét, rộng 7,6 mét. Hậu bầu 2 gian, dài 3,6 mét, rộng 3,4 mét, gian trong cùng có cấu tạo thành khám thờ thần cao 1,35 mét; dài 1,93 mét; rộng 0,66 mét. Bên trong đặt ngai thờ, bài vị, quán tảy, mũ và nhiều đồ tế khí khác.

Phía trước Đình Đoan Bái

Đình Đoan Bái được khởi tạo vào tháng 3 năm Quý Mùi, đời Cảnh Hưng thứ 24 năm 1763, đã trải qua hơn 200 năm (243 năm) nhưng ngôi đình vẫn còn chắc chắn. Một đặc điểm rõ nét trong kết cấu kiến trúc và nghệ thuật trang trí ở ngôi đình có một mối quan hệ hữu cơ thống nhất. Sự hài hòa giữa kiến trúc và điêu khắc là đặc điểm bao trùm của toàn bộ công trình.

Ở đây, ngoài những dụng công trong nghệ thuật kiến trúc ra thì vẻ đẹp của nghệ thuật điêu khắc được thể hiện ở các mảng chạm khắc dày đặc trên các đầu kẻ bẩy, các bức cốn mê đến các con rường... Những mảng chạm khắc ấy đã làm tròn chức năng thẩm mỹ, góp phần làm tôn lên vẻ đẹp của đình.

Rõ ràng sự gia công của trí tuệ con người đã nâng hiệu quả bố trí không gian bên trong và kết cấu hình khối bên ngoài ngôi đình lên cao trên cả ba hình diện nghệ thuật, kỹ thuật và tư tưởng. Các bộ phận cấu kiện kiến trúc ở Đình Đoan Bái được chạm khắc nhiều hơn. Người thợ đã chú ý tập trung chạm khắc vào các bức cốn ở các vì nách.

Trên các bức cốn được phủ đầy hoa văn. Đề tài trang trí là hình long hý thủy, hình văn kỉ hà cách điệu, hình lá lật,…mang phong cách thời Nguyễn.

Đình còn nguyên hệ thống các đầu dư chạm hình đầu rồng mang phong cách thời Lê, trên các đầu bẩy chạm khắc hình rồng, hình lá lật, đặc biệt có hình một con lân đang chạy xuống.

Bức cửa võng tòa hậu cung đình Đoan Bái là một tác phẩm nghệ thuật đẹp của thế kỉ XIX, được trang trí hình rồng chầu nguyệt, tứ linh và tứ quý. Trên các cấu kiện kiến trúc đã được cách điệu phủ đầy hoa văn trang trí nhưng khả năng chịu lực vẫn được đảm bảo. Hơn nữa, các cấu kiện kỹ thuật ở đình còn trở thành cái truyền tải các đề tài trang trí mang nguồn gốc dân dã và đầy chất biểu trưng.

Mặc dù đã được trùng tu lớn vào thời Nguyễn và những năm gần đây nhưng Đình Đoan Bái còn bảo lưu được nhiều nét văn hóa kiến trúc truyền thống như ngày đầu khởi tạo. Sân đình được lát gạch, phía trước có cây xanh tỏa bóng mát. Phía trước cửa đình đặt hai linh thú là voi chầu và ngựa chầu bằng đá ráp. Đình được tạo dựng trên một địa thế đẹp, thoáng, có cây đề, cây đại phía trước đình tạo cho ngôi đình dáng vẻ cổ kính uy linh.

Đình Đoan Bái hiện nay

Những hiện vật có trong di tích gồm: các hiện vật bằng gỗ, bằng đồng (chiêng đồng cao 6 mét, rộng 0,80 mét), các hiện vật bằng gốm, sành, sứ, đá (bát hương gốm thời Lê, lô hương sứ, voi đá,…) hay các di sản Hán Nôm (hoành phi, câu đối, bài vị và 12 đạo sắc).

Đây là công trình văn hóa tín ngưỡng có giá trị về nhiều mặt, đặc biệt là giá trị kiến trúc nghệ thuật. Bên cạnh giá trị nghệ thuật, đình Đoan Bái còn là trung tâm văn hóa, nơi tổ chức lễ hội truyền thống của nhân dân địa phương. Hội đình tổ chức vào các ngày 11, 12, 13 tháng Giêng âm lịch hàng năm.

Vào những ngày này, người dân địa phương và du khách từ khắp mọi nơi quy tụ về tại cửa đình để làm lễ dâng hương để tỏ lòng biết ơn tới vị thành hoàng làng và cũng là để cầu tài, cầu lộc, cầu bình an cho gia đình. Ngoài ra hội đình còn tổ chức rất nhiều những hoạt động khác như: đấu vật, bóng chuyền hơi, cờ tướng,… thu hút được rất đông đảo người dân đến tham gia và cổ vũ.

 Lễ hội vật cổ truyền Đình Đoan Bái - xuân Quý Mão 2023

Đình làng Đoan Bái đã lưu lại được những di tích truyền thống của người dân làng Đoan Bái nói riêng, con người Việt Nam nói chung mang đậm tâm hồn Việt Nam, bản sắc, cốt cách Việt Nam từ đời này qua đời khác.

Quý khách gần xa hãy về nơi đây, thăm và vãng cảnh đình sẽ thấy nét đẹp truyền thống của làng quê Đoan Bái chúng tôi đi vào lịch sử. Là thế hệ con cháu chúng tôi sẽ gìn giữ, bảo vệ, tu bổ và tôn tạo di tích đình làng Đoan Bái ngày càng xanh, sạch và đẹp hơn, để cho hậu thế hôm nay và mai sau.