Đình làng Đồng Kỵ được xây dựng vào thời Hậu Lê, niên hiệu Cảnh Hưng thứ 6 (1745). Đình làng thờ vị Thần Thành Hoàng là Lôi Đức Thánh Thiên Cương Đế, người có công dẹp giặc Xích Quỷ và cùng với Đức Thánh Phù Đổng Thiên Vương trừ giặc Ân.
Nói đến thị xã Từ Sơn - Bắc Ninh, người ta sẽ nhắc tới Đền
Đô và Đình làng Đình Bảng đầu tiên, đây là hai di tích lịch sử cấp Quốc gia nổi
tiếng cả nước. Nhưng ít ai hay, ở Từ Sơn còn có Đình làng Đồng Kỵ cũng nổi tiếng
không kém với lễ hội rước pháo từ xa xưa và được công nhận là di tích lịch sử
Quốc gia năm 1990.
Đình làng Đồng Kỵ. Ảnh internet
Đình làng Đồng Kỵ được xây dựng vào thời Hậu Lê, niên hiệu Cảnh
Hưng thứ 6 (1745). Đình làng thờ vị Thần Thành Hoàng là Lôi Đức Thánh Thiên
Cương Đế, người có công dẹp giặc Xích Quỷ và cùng với Đức Thánh Phù Đổng Thiên
Vương trừ giặc Ân.
Kiến trúc đình làng được xây dựng theo kiểu chữ công, gồm:
tòa Đại bái, Thiêu hương và Hậu cung với tám góc đao cong vút. Các cấu kiện gỗ
như đầu dư, con trồng, cốn, kẻ bẩy... được trạm trổ hoa văn rồng phượng rất
tinh tế và có tính nghệ thuật cao, đặc biệt trên nóc Đình còn được đắp nổi hình
Tưởng Long trầu nguyệt.
Với không gian kiến trúc rộng, khuôn viên đình với những cây
đa, cây đề hàng trăm năm tuổi cùng những chiếc cầu đá bắc ngang qua hồ nước tạo
nên một vẻ đẹp đặc trưng, bình yên và cổ kính. Mái đình lợp ngói mũi hài, bốn
góc có 4 đầu đao cong. Bên trong đình, các cột, mái làm bằng gỗ lim, được trạm
trổ tinh vi và có sự tương ứng với nhau một cách hợp lý. Nền đình làm bằng sàn
gỗ, cao hơn 1m so với sân đình để tránh úng ngập vào mùa mưa bão. Phía nền gỗ gần
sát bên ngoài cửa cao hơn phía trong khoảng 8-10cm để làm chỗ ngồi cho các cụ
thượng thọ mỗi khi có việc làng.
Cũng như bao ngôi đình khác, đình làng Đồng Kỵ là ngôi nhà
chung để người dân hội họp, sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng và tế lễ thờ cúng các
vị thần đã có công giúp nước hộ dân. Hội làng diễn ra từ ngày mùng 4 đến mùng 6
tháng Giêng. Trong những ngày này, ngày mùng 4 được coi là ngày quan trọng và
náo nhiệt nhất, vì nó diễn ra lễ hội rước pháo để tưởng niệm công trạng của vị
Thành Hoàng làng khi xưa.
Chùm ảnh Đình Đồng Kỵ
Dình Đồng Kỵ sau khi tu sửa
Những phù điêu chạm khắc trước khi tu sửa Đình Đồng Kỵ
Phần chạm khắc mới sau khi tu bổ
Nơi thờ tự của Đình Đồng Kỵ
Ngoài những ngày hội, một năm cửa đình chỉ mở thêm 2 lần vào
các ngày 12-11 (âm lịch) để các bô lão trong làng tổng kết những việc đã làm được
trong năm và ngày 10-1 (âm lịch) để bàn bạc những việc cần làm sắp tới, hoặc sửa
sang hương ước.
Các cụ khi ra đình phải ngồi theo thứ tự “chiếu trên, chiếu
dưới” rõ ràng, người tuổi trên thì ngồi chiếu trên, tuổi dưới thì ngồi chiếu dưới.
Cụ 100 tuổi thì ngồi với các cụ 100 tuổi, nếu chỉ có duy nhất một cụ 100 tuổi
thì một mình cụ sẽ ngồi chiếu trên... Từ những năm 90 của thế kỷ trước, người
dân Đồng Kỵ đã thành lập Ban quản lý di tích và Ban khánh tiết chuyên lo việc tế
lễ, chăm sóc, tu bổ di tích với nguồn kinh phí phần lớn do người làng công đức.
Ông Vũ Đức Chính – Thư ký dân làng Đồng Kỵ, cho biết: “Lễ hội
Đồng Kỵ được diễn ra từ ngày mồng 3 đến mồng 6 tháng giêng hàng năm. Chương
trình lễ hội được chuẩn bị từ trung tuần tháng chạp do UBND phường phối hợp với
Ban quản lý di tích, Hội người cao tuổi chịu trách nhiệm về phần Hội, còn Ban
khánh tiết chịu trách nhiệm về phần Lễ.
Về phần Hội, sẽ mời tất cả các phường, hội, câu lạc bộ như
bóng chuyền, cầu lông, võ vật, cờ tướng... Ban tổ chức lễ hội chi kinh phí và sắp
xếp vị trí diễn ra các trò chơi.
Lễ rước pháo làng Đồng Kỵ. Ảnh internet
Về phần Lễ, từ ngày 20 tháng chạp Ban khánh tiết (gồm các
ông đám, bà đám tuổi 51) tổ chức họp toàn dân vào ngày 21 để bàn và lấy ý kiến
của các cụ cao niên về phần tổ chức lễ. Tiếp đó, từ ngày 22,
Ban khánh tiết tiến hành tổng vệ sinh dọn dẹp toàn bộ khu vực
đình chùa, bao sái đồ thờ tượng phật, bầu ra các tiểu ban để chịu trách nhiệm
các phần việc như trang trí không gian lễ hội (Băng rôn, khẩu hiệu, treo cờ,
đèn lồng...) cũng như việc mua sắm. Thứ nữa là bầu ra 12 ông quan đám nội (với
điều kiện là không chịu tang ma, không khuyết tật) chuyên trách phần tế lễ cho
dân.
Ban khánh tiết tổng hợp lấy danh sách phù giá rước Thánh và
rước pháo gồm các trai đinh hàng giáp tuổi từ 36 đến 50, phân công sắp xếp từng
vị trí trong đội hình rước Thánh ngày mồng 3 và rước pháo ngày mồng 4 tháng
giêng. Đồng thời cũng mời các ban như: Ban dẫn tế, Ban đại nhạc, Ban tiểu nhạc,
Ban dâng hương để phục vụ phần lễ tế để thêm long trọng và đúng nghi thức”.
Trước kia, lễ rước pháo ở làng Đồng Kỵ là rước pháo thật
nhưng sau khi chấp hành chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ về cấm đốt pháo nổ do
những thiệt hại mà nó gây ra nên đã dừng việc rước pháo thật lại.
Tuy nhiên, dân làng không muốn để mất đi một phần lễ hội
quan trọng, và cũng muốn cho các thế hệ sau ghi nhớ truyền thống ông cha, nên
đã tiến hành làm 2 quả và 2 tràng pháo bằng gỗ sơn son thiếp vàng phỏng theo
đúng như pháo giấy ngày xưa để duy trì lễ hội pháo vào ngày mồng 4 tháng giêng
hàng năm.
Ông Chính chia sẻ thêm: “Đình làng là một tài sản lớn của
toàn dân, là tài sản quý do cha ông xưa để lại. Nó không những có giá trị về mặt
vật chất, giá trị nghệ thuật, mà còn có giá trị lớn về mặt tâm linh, đồng thời
lại là nơi thờ cúng Thành Hoàng làng và là nơi hội họp của toàn dân làng khi
làng có việc. Vậy nên, thế hệ sau nối tiếp thế hệ trước đều có ý thức bảo vệ và
rất tự hào về ngôi đình làng”.