Đình làng Tế còn có tên là Đình Con Voi. Có lẽ do ngoài cổng trước cửa đình có tượng con voi nên người ta quen lấy tên con vật này gọi thành tên đình cho tiện.

Vị trí địa lý:

Đình Tế nằm trên một gò cao. Phía Đông nhìn sang núi Tản, phía Nam là dãy Lưỡi Hái, phía Bắc có núi Ba Chi, phía Tây là núi Đá Vôi . Hướng đình nhìn về núi Tản, dựa lưng vào núi Ba Chi cách sông Đà khoảng 10 Km.

Đình Tế còn gọi là Đình Con Voi, xã Tất Thắng, huyện Thanh Sơn thờ Đức Thánh Tản Viên. Đây là ngôi đình hiếm hoi còn lại của huyện Thanh Sơn và huyện Yên Lập, tỉnh Phú Thọ. Dầu vậy nay đình chỉ còn cổng cổ và hậu cung. Do nghi môn đắp voi nên đình còn gọi là Đình Con Voi.

Đình Tế

Thời Hùng Vương dựng nước, đình thuộc trại Cự Thắng bộ Văn Lang. Đến Công nguyên gọi là Tất Thắng thuộc huyện Gia Ninh quận Tân Xương. Từ thế kỷ VI đến thế kỷ X thuộc huyện Thừa Hóa quận Phong Châu. Thời Lý-Trần, Tất Thắng thuộc châu Đà Giang. Thời Lê thì thuộc huyện Thanh Nguyên phủ Lâm Thao trấn Sơn Tây. Đến nhà Mạc do phạm húy nên đổi thành huyện Thanh Xuyên. Năm 1833, huyện Thanh Xuyên tách thành hai huyện là Thanh Thủy và Thanh Sơn. Đến thời Pháp và sau này còn có nhiều lần chia, hợp, đổi tên và ngày nay thì thuộc xã Tất Thắng huyện Thanh Sơn tỉnh Phú thọ.

Lịch sử:

Đình Tế nằm trong một hệ thống đình đền thờ Tản Viên Sơn Thánh thuộc Trấn Sơn Tây cũ như đền Lăng Xương, Đền Và…Truyền thuyết về các vị thần linh của hệ thống đình, đền này nói chung tương tự như nhau, chỉ khác nhau về thời gian xây dựng.

Đình Tế được xây dựng vào thời khai điền lập ấp làng Tế do các dòng họ Bùi, Lã, Nguyễn, Đinh di cư từ Cao Phong (Hòa Bình) đến lập ấp vào khoảng thời gian thuộc thế kỷ XVII – XVIII. Người có công to lớn trong việc chiêu dân lập ấp tên tuổi còn được tryền tụng cho đến ngày nay là cụ Tổ Bùi Văn Hà.

Đình Tế thờ Tản Viên Sơn Thánh và các vị thần: Đức mẹ sinh ra Tản Viên, công chúa Ngọc Hoa. Ban tả: Thờ đức chúa ngàn Ba Chi Thành Hoàng bản thổ, Ban hữu thờ chúa ngàn núi Lưỡi Hái.

Đình Con Voi là một di tích lịch sử cách mạng, là nơi tuyên bố giải tán chính quyền phong kiến Đế quốc thành lập chính quyền cách mạng, là nơi bầu cử đầu tiên của xã Hưng Thắng ( nay là Tất Thắng) thuộc nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, là trụ sở Ủy ban hành chính kháng chiến trong nhiều năm.

Lễ, Hội:

+ Hội xuân:

Vào ngày 08 tháng giêng âm lịch hàng năm. Ngoài phần lễ tế đình, phần hội có các trò chơi : ném đúm, kéo co, đu quay, đu trà.

+Lễ Hạ Điền:

Vào ngày 15 tháng 6 âm lịch hàng năm: Sau khi xin được âm keo ( Đồng tiền sấp ngửa) tại đình, chọn một thanh niên chưa vợ thuộc gia đình sung mãn về mọi mặt vác một cây nêu bằng tre đi ra đồng. Chọn một thanh nữ chưa chồng cấy lúa xung quanh gốc cây nêu.

Sau 3 ngày kể từ lễ Hạ Điền, dân làng mới được cấy lúa. Nếu năm nào bị thiên tai, hạn hán, thầy Mo sẽ làm lễ gọi vía lúa. Lời khấn đại loại như sau:

Lúa ở Mường trời

Lời Mường con kêu con gọi

Lúa về Mường này làm giàu làm có

Bao nhiêu khốn khó bay về Mường xa

Hỡi lúa nếp, lúa tẻ

Nghe lời Mường ta kêu gọi

Bông con vừa bằng vòi hái

Bông cái vừa bằng đuôi con trâu

Lúa về đây làm giàu cho dân bản

Lúa về đây làm cho dân bản no lòng

Lúa ơi, lúa à!

+Lễ Rằm Tháng Chạp:

Vào ngày 15 tháng cuối cùng của năm âm lịch, đình cũng được tổ chức làm lễ như một cuộc tổng kết năm.

Khảo tả :

Đình Tế nằm trên một gò đất rộng chừng 1.500 m2. Phía trước có cổng ra vào hai cột đồng trụ cao khoảng 8 mét, ba mặt đều có câu đối, có hai cột con thấp hơn ở hai phía. Trên hai bức tườngcó đắp rồng chầu, phía ngoài có một con voi, một con ngựa. Phía trong có hai võ sĩ hai con hổ và núi đá. Sân đình đã được tôn tạo đổ bê tông. Đình chính nay đã bị mất chỉ còn lại cái hậu cung. Phía trên câu đầu của tòa hậu cung là hình hổ phù được chạm khắc nổi trên gỗ có bức gỗ được trổhình rồng cuộn mây. Phía trong là linh vị, hương án. Bức tường xây ở hậu cung cũng có hình hổ phù đắp nổi.

Đình Tế đã được Ủy ban Nhân dân tỉnh Phú Thọ quy định là khu vực cần bảo vệ di tích.

Đình Tế mang ý nghĩa to lớn về tâm linh và văn hóa. Rất mong được các nhà hảo tâm, các tổ chức trong và ngoài nước gia tâm đóng góp để tái dựng và tôn tạo nhằm giữ gìn di tich văn hóa cho muôn đời con cháu mai sau.

Nguyễn Anh Tuấn biên soạn năm 2000