Đình Tường Phiêu có từ thế kỷ 17, nơi thờ phụng Sơn Thánh Tản Viên. Được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt vào năm 2018. Địa chỉ tại thôn Tường Phiêu, xã Tích Giang, huyện Phúc Thọ, TP Hà Nội.

 

Lược sử

Xưa kia thôn Tường Phiêu thuộc xã Trạch Mỹ Lộc, tổng Tường Phiêu, huyện Tùng Thiện, tỉnh Sơn Tây (cũ), nay thuộc xã Tích Giang, huyện Phúc Thọ, TP Hà Nội. Đình làng là một kiến trúc cổ từ thế kỷ 17 nằm bên dòng sông Tích. Trong đình có thờ Tản Viên Sơn Thánh, đức ngài đã dạy cho dân trồng lúa, trồng dâu, nuôi tằm... và cả cách dập nước bằng sào nứa để bắt cá.

Trải qua thách thức của thời gian và khí hậu, ngôi đình vẫn đứng trang nghiêm như một chứng tích về truyền thống văn hoá lâu đời của người dân nơi đây. Các di vật bên trong và truyền thuyết về ba vị thần núi Tản Viên là những tư liệu quý về lịch sử, phong tục, tập quán của xứ Đoài xưa.

Đình Tường Phiêu xây dựng hướng về Tây Nam, quay mặt hướng về ngọn núi Ba Vì, nơi có Đền thờ Tản Viên Sơn Thánh.Tương truyền rằng trên chính mảnh đất này, vì thương dân làng nghèo khổ, lại chất phác thật thà, nên Tản Viên Sơn Thánh đã đến đây, dạy dân nghề trồng lúa và nghề bắt cá dập sào độc đáo(dùng cây sào lớn, mũi sào có rọ để bắt cá), nên dân làng có cuộc sống ấm no. 

Sau khi Tản Viên Sơn Thánh về dậy dân làng đánh cá dập sào, 3 năm sau, Đức Thánh về kiểm tra việc đánh cá dập sào của dân làng ra sao. Đức Thánh cùng dân đi đánh cá đến tối Thánh ngự lại cùng dân làng liên hoan.

Sau đó, dân làng đốt đuốc tổ chức lễ hội tiễn Thánh về núi Ba Vì. Khi Thánh về đến xóm Gò Lốc tự nhiên có một cơn lốc màu da cam, mây ngũ sắc cuốn Thánh về núi. Thấy thế dân làng thốt lên là Tường Phiêu, có nghĩa là cơn gió lành. Từ khi Thánh xuất hiện tên làng đổi tên là làng Tường Phiêu trước đó làng có tên là Kẻ Quéo, Kẻ Quýt, Kẻ Mơ”.

Đình được tu sửa nhiều lần, lần đầu vào thời vua Lê Dụ Tông – niên hiệu Bảo Thái (thế kỷ 18) nhưng dáng dấp và di vật mang nhiều dấu ấn từ thế kỷ 17 và phần cổ ngỗng – giá chiêng là phong cách của thế kỷ 19.

Bên cạnh kiến trúc tuyệt đẹp, những mảng chạm khắc độc đáo của đình đã lôi cuốn bao nhiêu du khách đến đây. Để tôn vinh và bảo vệ những giá trị nói trên, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 1820/QĐ-TTg ngày 24/12/2018, xếp hạng Di tích Quốc gia đặc biệt cho đình Tường Phiêu.

Kiến trúc

Đình Tường Phiêu có kiến trúc nghệ thuật khá đặc biệt, không dễ gặp ở bất kỳ ngôi đình nào khác. Đình dựng bằng gỗ lim, đá ong, đất nung, bao gồm 2 hạng mục chính là Nghi Môn và Đại Bái.Nghi Môn gồm hai trụ biểu, đế thắt cổ bồng, thân trụ soi gờ kẻ chỉ, đắp nổi câu đối chữ Hán nội dung ca ngợi công lao của Tản Viên Sơn Thánh. 

Khuôn viên đình bao bọc bởi một bức tường đá ong đặc trưng của xứ Đoài. Tam quan mới được xây lại bằng đá ong theo kiểu nghi môn với 4 trụ biểu và 2 cửa bên..

Điều đặc biệt, Tường Phiêu khác với các ngôi đình trong vùng còn thể hiện ở bờ nóc của đình. Có lẽ, người xưa đã coi bờ nóc của ngôi đình này như một con rồng lớn đang hướng thiện. Vì vậy, các nghệ nhân dân gian đã đắp cả đầu và đuôi rồng ở hai đầu bờ nóc. Đây là hiện tượng kiến trúc đặc sắc mà về sau những công trình kiến trúc thời Nguyễn không còn.

 

Tại đầu hồi đình có treo dọc một chiếc mõ cá. Trên bờ nóc đình có đắp hình rồng lớn như một biểu tượng kiến trúc trước thời Nguyễn. Đình không dùng gỗ mít làm cột nên chiều cao được nâng lên, khám thờ được làm lửng trên các cột, trong khám đặt ba long ngai với bài vị cuả Tam Thánh.

Đại Bái là ngôi nhà 5 gian, 2 dĩ dài 20m, rộng 10m, sâu 13m, quay mặt về núi Ba Vì ở hướng tây-nam. Mặt bằng xây dựng có bố cục hình chữ "Nhất" (一), vừa là nơi thờ tự vừa là nơi sinh hoạt cộng đồng của dân làng. Gian giữa có khám thờ Tản viên Sơn thánh được trạm trổ công phu với hình tượng lưỡng long chầu trời và hệ thống chấn song chạm rồng xoắn nổi thay cho con tiện, khác hẳn với các ngôi đình khác. 

Giá trị kiến trúc nghệ thuật của Đình chủ yếu ở Đại Bái. Tòa Đại Bái như một ngôi nhà sàn lớn được cách điệu, uyển chuyển, mềm mại bởi hệ thống mái cong và các đầu đao cong vút. Trên bờ nóc đắp nổi Lưỡng long chầu trời. Đầu bờ nóc đắp nổi 2 con kìm, bờ dải có cặp sấu đối xứng nhau.

Đình Tường Phiêu có mảng điêu khắc đặc biệt, đó là các đầu dư, bức cốn, xà nách… đều được trạm trổ công phu hình rồng, long mã, chim phượng, tiên nữ cưỡi rồng, cảnh đội lễ lên đình…

Những mảng chạm khắc trên gỗ quý được gắn ở bộ vì – xà – nóc và hiên gác. Trang trí tiêu biểu là hình con hươu chở mặt trời đi - biểu tượng của nguồn sống - và hình người mang đậm chất dân gian.

Cần lưu ý hình tượng con rồng ở đây trông khác hẳn với những bàn tay vuốt râu, nắm tóc hoặc con lân đầu rồng, thân hươu… Bên cạnh các đề tài chính thống được tạo tác công phu như “rồng mẫu tử”, long mã, chim phượng ở các bức cốn, còn có những mảng phù điêu chạm nổi như các tiên nữ bay, tiên nữ cưỡi rồng, cảnh đội lễ lên đình, chùa... với bố cục hồn nhiên, sinh động.

 

 Cây đình liệu được đốt trong buổi rước kiệu soi đường cho Thánh đi.