Đình Y Na vốn được xây dựng với quy mô lớn vào thời Lê Trung Hưng (TK XVIII), dấu ấn còn để lại ở hệ thống nền móng và một phần kiến trúc gỗ cổ là các mảng chạm khắc trang trí. Khi ấy, đình Y Na gồm 2 toà, đình Thượng, đình Hạ, với các gian lớn.

Các toà đều được chạm bằng bộ khung gỗ lim, mái ngói đao cong, chạm khắc trang trí "tứ linh, tứ quý" lộng lẫy. Bên cạnh đình là đền Hạ thờ "Thánh Mẫu" sinh ra năm vị Thành hoàng làng.

Nhưng trải lịch sử, đình Y Na trong kháng chiến chống Pháp đã bị phá hủy gần hết tòa Đình Thượng, ngay sau hoà bình, nhân dân Y Na đã cùng nhau quyên góp để  trùng tu ngôi đình.

Những năm gần đây lại trùng tu, tôn tạo để ngôi đình có quy mô to lớn, bề thế như hiện nay. Đình Y Na được UBND tỉnh xếp hạng là di tích lịch sử văn hoá - Quyết định số 3534/QĐ-UBND, ngày 20/03/2007.

Đình Y Na hiện được tọa lạc trên diện tích đất 4657m2, đã được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đât. Đình nằm ở vị trí phía Tây của khu Y Na, phía Đông giáp trục đường Âu Cơ, các phía còn lại giáp khu dân cư. Khuôn viên đình rộng lớn được bao bọc bởi hệ thống tường bao, bên trong sân có nhiều cây cổ thụ tạo nên sự thâm nghiêm, cổ kính.

Hiện nay, đình Y Na có kiến trúc kiểu "tiền chữ nhất, hậu chữ đinh". Toà Tiền tế 5 gian, bộ khung gỗ lim, vì kiểu "chồng rường", với 4 hàng cột ngang và 4 hàng cột dọc, tường xây bít đốc 2 đầu hồi; cửa mở ở 3 gian giữa với hệ thống cửa thượng song hạ bản.

Toà Tiền tế là kiến trúc của thời Nguyễn còn giữ lại được vào đợt trùng tu năm 1933 và còn gìn giữ cho đến ngày nay. Toà Đại đình hình chữ đinh, gồm Đại bái 3 gian 2 chái, Hậu cung 2 gian, kết cấu vì nóc theo kiểu “giá chiêng”, liên kết bởi 6 hàng cột ngang và 4 hàng cột dọc.

Đình còn giữ lại bức cửa võng, chạm khắc "tứ linh, tứ quý" là điêu khắc của thời Nguyễn.. Hậu cung có bộ vì kiểu “giá chiêng” với 3 hàng cột dọc và 2 hàng cột ngang. Nhìn tổng thể đình Y Na có dáng vẻ to lớn, nhưng lại mềm mại duyên dáng bởi những lớp mái ngói đao cong.

Đình Y Na thờ những danh tướng có công đánh giặc Ân vào thời Hùng Huy Vương. Các ngài là: Tam Giới Hộ Quốc, Hắc Quang Quý Minh, Phổ Tráng Uy Đức, Ninh Thần Già Lam, Thượng Khoa Trí Dũng.

Các ngài có công đã đem quân cùng với Phù Đổng Thiên Vương đánh tan giặc Ân xâm lược. Đất nước bình yên, vua phong thưởng cho 5 ngài được ăn lộc ở huyện Quế Dương, danh trại đúng ở trang Y Na. Sau khi các ngài mất vào ngày 15 tháng 3. Nhà vua sắc chỉ cho trang Y Na lập đền thờ các ngài làm thần mãi mãi.

Đình Y Na còn lưu giữ được tòa Tiền tế cùng một số mảng chạm khắc và bức cửa võng tòa Đại đình từ thời Nguyễn có giá trị về kiến trúc nghệ thuật. Các đồ thờ tự, sắc phong là những sản phẩm tiêu biểu cho những quan điểm và phong cách kỹ - mỹ thuật của những thời kỳ khác nhau trong lịch sử.

4. Chùa Y Na (Phúc Thọ tự)

Chùa Y Na vốn được khởi dựng từ lâu đời và đã trải qua nhiều lần trùng tu tôn tạo. Trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, chùa bị dỡ bỏ, việc thờ tự Phật được đưa về vị trí đất đền của làng. Năm 2002 ngôi chùa được xây dựng khang trang bề thế như dáng vẻ hiện nay trên nền đất cũ của đền nay đã trở thành đất chùa.

Chùa Y Na hiện tọa lạc trên diện tích đất 3242,8m2, đất đã có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Phía Tây của chùa giáp trục đường Âu Cơ, phía Nam giáp trục đường Hồ Ngọc Lân, hai phía Đông và phía Bắc còn lại giáp khu dân cư.

Cổng chùa và tòa Tam bảo quay theo hướng Nam nhìn ra đường Hồ Ngọc Lân. Toàn bộ khuôn viên chùa được xây tường bao bảo vệ, các công trình kiến trúc khang trang tố hảo.

Tòa Tam bảo chùa Y Na hiện có kiến trúc kiểu chữ Đinh với thiết kết chồng diêm 2 tầng 8 mái ngói đao cong. Tòa Tam bảo gồm Tiền đường 5 gian, Thượng điện 3 gian. Bộ khung làm bằng bê tông liên kết bởi 6 hàng cột ngang 4 hàng cột dọc, phần hoành rui bằng gỗ.

Bộ vì nóc kiểu “con chồng giá chiêng”, bộ vì nách kiểu “chồng rường”. Trên các bộ phận hầu như để trơn, ít trang trí đắp vẽ. Hệ thống cửa được mở ở 3 gian giữa theo kiểu “thượng song hạ bản”.

Bên cạnh công trình chính là tòa Tam bảo, trong khuôn viên của chùa còn có nhà Tổ, nhà mẫu và nhà ở của sư trụ trì đều được xây dựng theo dáng vẻ truyền thống, hài hòa với kiến trúc của công trình chính.

Giống như tất cả các ngôi chùa khác, chùa Y Na được dựng lên từ lâu đời để thờ Phật, thờ Mẫu, thờ các vị tổ sư là trung tâm sinh hoạt tôn giáo đạo Phật của nhân dân địa phương.