Huyện Chương Mỹ ngày nay là một trong 30 quận, huyện, thị xã của Thủ đô Hà Nội, là huyện ngoại thành nằm ở phía Tây nam, cách trung tâm Thủ đô 20 km; phía Bắc giáp huyện Quốc Oai; phía Đông giáp  quận Hà Đông, huyện Thanh Oai; phía Nam giáp huyện Ứng Hòa, Mỹ Đức; phía Tây giáp với huyện Lương Sơn (tỉnh Hoà Bình).

Tổng diện tích tự nhiên của huyện là 237,38 km2, là huyện có diện tích lớn thứ 3 của thành phố. Dân số 339.469 người. Trong đó, người dân tộc Kinh chiếm đại đa số, có 01 thôn dân tộc Mường (Đồng Ké,  xã Trần Phú); ngoài ra còn có một số dân tộc thiểu số khác ở rải rác tại các xã, thị trấn.

Về địa danh hành chính, đất Chương Mỹ thời đầu dựng nước thuộc quận Giao Chỉ. Thời Lý Trần trở đi thuộc Châu Quốc Oai sau là lộ Quốc Oai và lộ Ứng Thiên. Năm 1397 Hồ Quý Ly cho đổi trấn Quốc Oai làm trấn Quảng Oai. Trong đó có một phần đất Chương Mỹ. từ thời Lê thế kỷ XV, sau cải cách hành chính của Lê Thánh Tông, cả nước có 13 đạo thừa tuyên, trong đó có đạo Sơn Tây và Sơn Nam, có đất của huyện Chương Mỹ. Thực tế phần đất chính của huyện Chương Mỹ là huyện Chương Đức, Phủ Ứng Thiên, đạo Sơn Nam.

Năm Đồng Khánh thứ 3 (1888) mùa hạ, tháng tư, triều đình Nguyễn chia đạo Mỹ Đức làm 2 vùng: vùng người Mường nhập vào tỉnh Phương Lâm (Hòa Bình), còn vùng người kinh thì chia thành 2 huyện: huyện Yên Đức (Mỹ Đức) và Chương Mỹ.

Huyện Chương Mỹ lấy đây là mốc lịch sử hình thành huyện và lấy ngày1/4 là ngày thành lập huyện. Năm 2018, Đảng bộ, Chính quyền và Nhân dân huyện long trọng tổ chức kỷ niệm tròn 130 năm ngày thành lập huyện (1/4/1888 - 1/4/2018).

Trải qua nhiều lần tách, nhập, hợp nhất tỉnh, Chương Mỹ lần lượt là huyện của các tỉnh Hà Đông,  Hà Sơn Bình, Hà Tây và chính thức trở thành 1 trong 30 quận, huyện, thị xã của Thành phố Hà Nội từ ngày 01/8/2008 theo Nghị quyết số 15/2008/NQ-QH12 của Quốc hội khóa XII.

Trong chiều dài lịch sử của dân tộc, Chương Mỹ là mảnh đất giàu truyền thống đấu tranh dựng nước và giữ nước, với nhiều danh tướng, danh nhân gắn với những chiến công hiển hách đã được lưu truyền sử sách như: nữ tướng Vĩnh Hoa, Lang Nương, Vĩnh Nương, Lý thị Ngọc Ba trong cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng; Nữ tướng Dương Thị Phương Lan trong cuộc đánh đuổi quân Nam Hán của Ngô Quyền;

Chương Mỹ cũng là nơi thờ phụng nhiều danh tướng, những người đã có công phụ tá vua Đinh Tiên Hoàng dẹp loạn 12 sứ quân, thống nhất đất nước. Đó là các địa phương như:

 

 

 Đình Phượng Bản, Phụng Châu Chương Mỹ

Đình Phương Bản ở Phụng Châu, Chương Mỹ Hà Nội Thờ 2 vị tướng nhà Đinh là Uy Sơn đại vương và Ngọ Tân đại vương. Hai ông là người làng Phương Bản từng chiêu mộ binh sĩ theo giúp vua Đinh Tiên Hoàng dẹp loạn 12 sứ quân.

Đình Yên Nhân ở Hòa Chính, Chương Mỹ Hà Nội Thờ Hồ Thông là người văn võ toàn tài, thông minh, trí tuệ được phong làm chỉ huy phó sứ thời vua Đinh Tiên Hoàng.

Căn cứ vào thần phả và các tư liệu Hán Nôm còn lưu giữ được ở Đình Yên Nhân thì đình thờ 4 vị là: Dương Phương Lan, vợ Ngô Quyền; Đỗ Lang Vương là vị quan triều nhà Ngô; Mai Gia Minh, tướng của Ngô Quyền hy sinh ở ở Lục Đầu giang và Hồ Thông, người có công dẹp loạn 12 sứ quân thời nhà Đinh.

Danh tướng Hồ Thông là người văn võ toàn tài, thông minh, trí tuệ được phong làm chỉ huy phó sứ thời vua Đinh Tiên Hoàng. Ông sinh ngày 6 tháng 8 năm âm lịch. Cha là Hồ Minh, mẹ là Nguyễn Thị Thái quê quán ở xã Đồng Lạc huyện Chương Mỹ. Sinh thời ông là người văn võ toàn tài, thông minh, trí tuệ được phong làm chỉ huy phó sứ thời vua Đinh Tiên Hoàng: Ông có công lao rất lớn trong việc đánh dẹp 12 sứ quân, ông mất ngày 2 tháng 12 âm lịch được tặng phong là: “Quảng Hóa hà hải linh thông thiện thánh đại vương”.

Danh nhân  - Nhà sử  học Ngô Sỹ Liên – tác giả Đại Việt sử ký toàn thư; danh nhân Lê Ngô Cát với "Đại Nam quốc sử diễn ca"; Thám hoa Đặng Ma La – Người khai khoa của huyện khi mới 14 tuổi;

Đô đốc Đông lĩnh hầu Đặng Tiến Đông – danh tướng tài ba, và chiến thắng Tốt Động – Chúc Động của Nghĩa quân Lam Sơn được khắc họa trong Bình Ngô Đại Cáo.

“Ninh Kiều máu chảy thành sông, hôi tanh muôn dặm

Tốt Động thây phơi đầy nội, thối để nghìn thu”

Trên địa bàn huyện có 374 di tích được đưa vào danh mục quản lý, trong đó 170 di tích đã được xếp hạng (cấp Quốc gia: 32 di tích; cấp tỉnh, thành phố: 138 di tích); 01 di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, 11 di tích được gắn biển lưu niệm sự kiện cách mạng kháng chiến.

Di tích Quốc gia: chùa Trăm Gian, chùa Trầm là một trong những di tích mang nhiều dấu ấn lịch sử quan trọng.

Chùa Trăm Gian thuộc xã Tiên Phương; Chùa có tên chữ là "Quảng Nghiêm tự" được xây dựng từ đời Lý Cao Tông, (1185). Đến thời nhà Trần, chùa là nơi tu học của hoà thượng Bình An, tên thật là Nguyễn Nữ, (thường gọi là Nhữ, tự là Bình An, hiệu Đức Minh) quê ở Bối Khê.

Theo các nhà nghiên cứu thì Chùa Trăm gian ở trên một quả đồi cao chừng 50 m, thuộc dãy núi Tiên Lũ - còn gọi là núi Mã. Chùa là một quần thể kiến trúc độc đáo gồm 100 gian.

Hiện chùa còn lưu giữ trên 100 pho tượng, hầu hết bằng gỗ, một số ít bằng đất nung trong đó đặc biệt quý là tượng Tuyết Sơn, tượng Quan Âm Bồ Tát và tượng Đô đốc Đặng Tiến Đông - một tướng lĩnh nhà Tây Sơn. Ngoài ra, chùa còn thờ Đức Thánh Bối được đặt trong khám gỗ.

Pho tượng này được rút cốt bằng mây đan ngoài bọc vải sơn, tương truyền là tượng bỏ hài cốt của ông. Chùa đã được công nhận là Di tích Lịch sử cấp quốc gia.

Hội chùa Trăm Gian từ mùng 4 - 6 tháng giêng hằng năm có rước kiệu thánh, thi cỗ chay và trình rối cạn; ngoài ra còn các trò vui như đánh cờ người, đấu vật, múa rối nước, đốt pháo hoa…Đây còn là lễ hội truyền thống của cư dân nông nghiệp lúa nước, nhằm giáo dục tinh thần yêu nước và đoàn kết, rèn luyện tinh thần thượng võ và thi tài khéo léo. Những truyền thống tốt đẹp ấy vẫn được gìn giữ và truyền lại cho những thế hệ mai sau.

Chùa Trầm là một quần thể gồm mấy ngôi chùa tọa lạc trên núi Trầm (hay còn gọi là Tử Trầm Sơn), thuộc địa phận xã Phụng Châu. Địa thế chùa rất đẹp với các núi nhỏ chung quanh như núi Ninh Sơn, Đồng Lư, Tiên Lữ.

Du khách đến thăm quan Danh lam thắng cảnh sẽ được tham quan núi Trầm và ba ngôi chùa: chùa Trầm, chùa Hang và chùa Vô Vi. Ba ngôi chùa đã đạt đến sự hài hòa cao độ giữa núi và chùa, tạo cảm giác thư thái, an bình.

 Chùa Trầm

Trong kháng chiến chống Pháp, hang Trầm là nơi Hồ Chủ tịch từng sống và làm việc trong những ngày đầu kháng chiến. Đây cũng là địa điểm đầu tiên Đài tiếng nói Việt nam chuyển về sau khi rời Hà Nội để tiếp tục làm việc (từ ngày 20-12-1946 đến ngày 4-3-1947. Chính từ đây Đài tiếng nói Việt nam đã phát đi Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến vào ngày 20-12-1946.

Chùa Trầm: Ngôi chùa chính xây dựa vào vách núi. Chùa nhỏ nhưng sân rộng lại có nhiều cây cổ thụ nên tạo không gian trang nghiêm, thanh tịnh. Xưa kia toàn bộ khu núi Trầm là nơi vua Lê, chúa Trịnh đặt hành cung.

Chùa Hang được xây dựng trong động Long Tiên dưới chân núi Tử Trầm Sơn cách chùa chính về bên trái. Bề ngang cửa hang chỉ hơn 7 mét, chiều cao trên 3 mét nhưng bên trong là một hệ thống hang động liên hoàn cao rộng hiếm thấy. Trong động bày bàn thờ Phật cùng những pho tượng đá. Có giá trị văn học là 15 tác phẩm thơ văn khắc trên vách động, vịnh cảnh chùa.

Hang Trầm còn được biết đến vì một sự kiện lịch sử trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp. Ngày 19-12-1946, cuộc kháng chiến toàn quốc bùng nổ, thì một ngày sau, ngày 20-12, tại đây, Đài Tiếng nói Việt Nam đã phát đi Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Hồ Chủ tịch.

Chùa Vô Vi ở Phụng Châu, Chương Mỹ: Vào thế kỷ thứ X, một trong những thủ lĩnh của 12 sứ quân đến đây mai danh ẩn tích tại núi Trầm rồi dựng lên ngôi chùa Vô Vi. Thời Tiền Lê, chùa xây dựng ở chân núi có tên gọi là Phúc Trù tự. Thời Trần chùa được xây dựng ở lưng núi gọi là Trai Tinh tự. Thời Hậu Lê, niên hiệu Hồng Thuận 6 (1514) chùa dời lên gần đỉnh núi như ngày nay, đổi lại tên như thời Đinh là Vô Vi tự.

Nổi tiếng nhất trong ba ngôi cổ tự chính là chùa Vô Vi cách chùa chính khoảng 1 km. Chùa được xây dựng năm (968). Bước lên mấy chục bậc đá, ở một chặng dừng nghỉ, ta bắt gặp tấm bia đá lớn phía bên trái, khắc bài thơ của Trần Văn Tăng viết bằng chữ Nôm: Trùng phảng Vô Vi Tự

Chùa còn có quả chuông đồng đúc năm 1814 thời Nguyễn. lên 100 bậc thang đá quanh co là lầu Nghênh Phong trên đỉnh núi, nơi du khách có thể trải tầm mắt ngắm toàn bộ khung cảnh của vùng danh thắng núi Trầm và ngắm cảnh đồng quê trù phú một vùng ven sông Đáy..

Nhân dân Chương Mỹ sớm giác ngộ cách mạng và một lòng theo Đảng, ngày 26/11/1938, chi bộ Yên Trường, xã Trường Yên được thành lập, gồm 04 đảng viên. Đây là tổ chức Đảng Cộng sản đầu tiên được thành lập ở Chương Mỹ, đánh dấu một mốc son lịch sử, một bước phát triển mới trong phong trào đấu tranh cách mạng ở huyện.

Từ đây Chi bộ Đảng là hạt nhân đã lãnh đạo nhân dân trong huyện cùng cả nước thực hiện thắng lợi cuộc Cách mạng tháng Tám năm 1945, lật đổ chế độ phong kiến, giành chính quyền về tay nhân dân và liên tiếp những năm tháng sau đã cùng cả dân tộc đấu tranh giành chiến thắng trong 02 cuộc kháng chiến vĩ đại chống thực dân Pháp và chống Đế quốc Mỹ. Trong 02 cuộc kháng chiến oanh liệt này, huyện Chương Mỹ đã có 3.346 liệt sỹ, 1.298 thương binh và 901 bệnh binh.

Với những thành tích và đóng góp to lớn trong 02 cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ của dân tộc, ngày 01/2/2002 nhân dân và Lực lượng vũ trang huyện Chương Mỹ đã được Đảng và Nhà nước phong tặng danhh hiệu “Anh hùng lực lượng vũ trang Nhân dân”. Lễ đón nhận danh hiệu cao quý này, được Đảng bộ, chính quyền, nhân dân và Lực lượng vũ trang trong huyện tổ chức trọng thể vào ngày 27/3/2002.

Cùng với đó, đến nay huyện Chương Mỹ đã có 08 xã, thị trấn đã được Đảng và Nhà nước phong tặng danh hiệu cao quý “Đơn vị anh hùng lực vũ trang nhân dân” đó là xã Trường Yên, Tiên Phương, Thủy Xuân Tiên, Đại Yên, Trần Phú, Nam Phương Tiến, Hòa Chính và thị trấn Xuân Mai. Cùng với 8 xã, thị trấn, huyện còn có liệt sỹ Nguyễn Thị Hạp xã Hoà Chính, liệt sỹ Tống Quang Huyên xã Tiên Phương được truy tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, 276 bà mẹ được phong tặng, truy tặng danh hiệu vinh dự “Mẹ Việt Nam anh hùng”, 23 đồng chí được công nhận là cán bộ lão thành cách mạng và 17 cán bộ tiền khởi nghĩa, cùng hàng ngàn Huân, Huy chương các loại.  Đó là những phần thưởng cao quý có sức mạnh cổ vũ động viên tinh thần to lớn để Đảng bộ, chính quyền và nhân dân huyện Chương Mỹ tiếp tục phát huy trong giai đoạn cách mạng mới.