Tam Nông là huyện miền núi, có địa hình bán sơn địa. Từ thế kỷ X đến thế kỷ XVII Tam Nông có tên gọi là huyện Cổ Nông thuộc châu Đà Giang, lộ Tam Giang. Huyện được chia thành 5 tổng; Tổng Hiền (Hiền Quan), Tổng Tứ (Tứ Mỹ), Tổng Văn (Văn Lang), Tổng Dị (Dị Nậu) và Tổng Nung (Thượng Nông). Ngày nay huyện gồm 19 xã và 1 thị trấn. Trung tâm huyện cách Đền Hùng khoảng 15km.

 Đình Cổ Tiết - Vạn Xuân

Do điều kiện địa lý và thiên nhiên ưu đãi, Tam Nông là huyện ngoại biên của Đền Hùng và có nhiều phong cảnh “sơn thủy hữu tình”.

Tương truyền các Vua Hùng, quần thần và tướng lĩnh của triều đình ngao du qua đây săn bắn và nghỉ lại. Để ghi lại các dấu ấn đó Vua Hùng đã truyền cho các Bộ Tướng xây dựng đình, chùa đền, miếu ở khắp các làng trong huyện. Như Đình Cổ Tích (nay gọi là Cổ Tiết) thờ Tản Viên Sơn Thánh, Công chúa Ngọc Hoa (vợ Tản Viên) cùng các sĩ vương và ngũ đẳng thần.

Đình làng Phú, làng Phụ, làng Tự và làng Nam Cường đều thờ Xuân Nương (nữ tướng kiệt xuất của Hai Bà Trưng). Đình làng Xuân Quang thờ Cao Sơn và Quý Minh là 2 tướng giỏi của Tản Viên...

Về chùa có chùa Linh Thông Tự và Danh Lam Tự (Văn Lang) chùa Hàng Gò (Hương Nộn) chùa Tân Hưng (Hưng Hóa)... Ngoài ra còn nhiều đền miếu như đền Núi Mai (còn gọi là Núi Mủi) và đền Mom Cheo (Thanh Uyên), đền Liên Trì (Văn Lương)... Ở Văn Lương còn có đền thờ Lý Bí (Lý Bôn) là vị tướng dũng cảm cầm quân đánh giặc Lương năm 542 đến 546.

Ông chọn gò Cổ Bồng (còn gọi là động Khất Lão) xã Văn Lương làm căn cứ kháng chiến. Sau chiến thắng trận đầu ở Điển Triệt (xã Yên Lập, huyện Vĩnh Tường, Vĩnh Phúc ngày nay) ông trở về căn cứ. Về đây ông tự xưng là Lý Nam Đế và đặt tên nước là Vạn Xuân.

 Ngoài đền thờ Lý Nam Đế ở Tam Nông còn có cột cờ Hưng Hóa. Cột cờ giống hệt cột cờ Hà Nội, Sơn Tây, Nam Định và Huế cả về kích thước, mẫu mã và hoa văn. Hiện cột cờ đang được tu tạo và chuẩn bị khánh thành. Ở xã Cổ Tiết còn có khu nhà tưởng niệm Chủ tịch Hồ Chí Minh.

 Trong kháng chiến chống Pháp, trên đường từ Hà Nội lên căn cứ Tân Trào (Tuyên Quang) Bác nghỉ lại làng Cổ Tiết từ 4 đến 18/3/1947. Vào ngày sinh nhật Bác 19/5 và ngày Quốc khánh 2/9 hàng năm nhân dân trong huyện và các đoàn khách thăm quan về đây thắp hương, tưởng niệm và báo công với Bác.

Đó là những công trình văn hóa mang tính vật thể có ý nghĩa rất lớn về lịch sử và chính trị. Qua 2 cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ có một số đình đền đã bị mai một do bom đạn. Thực hiện nghị quyết của Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ V khóa VIII về phát huy và bảo tồn đậm đà bản sắc văn hóa dân tộc, các làng xã trong huyện đã từng bước tu tạo lại các công trình trên. Đến nay nhiều di tích đã được tỉnh và Nhà nước công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh và cấp Quốc gia.

Gắn với các di tích lịch sử văn hóa mang tính vật thể trên đây là các lễ hội văn hóa dân gian. Các lễ hội đều diễn ra vào tháng giêng, hai âm lịch hàng năm. Như lễ hội cướp Kén làng Núc (Dị Nậu). Lễ hội thi rước Kiệu làng Văn Lang. Kiệu đẹp nhất được chọn rước sang Đền Hùng vào ngày 7, đến ngày 13/1 rước về làng. Ngày rằm tháng giêng các phe giáp trong làng tổ chức ăn khao, múa hát và kể chuyện cười tại đình.

Ngày nay tuy đình không còn nhưng xã Văn Lương vẫn tổ chức rước kiệu ra đền thờ Tản Viên Sơn Thánh ở xóm Phú Đỉnh và tổ chức thi kể chuyện cười vào ngày 10 tháng giêng.

Lễ hội Sát ngưu làng Gia Áo, lễ hội đâm trâu làng Hương Nha, Xuân Quang, lễ hội cướp bánh dày ở Đền Mủi làng Thanh Uyên, lễ hội Mo Nan làng Nam Cường đều diễn ra từ mùng 6 đến 7 Tết Nguyên đán. Lễ hội cướp phết làng Hiền Quan từ 12-13 tháng Giêng và còn nhiều lễ hội khác ở các làng trong huyện.

Cùng với các lễ hội ở Tam Nông còn có những di tích văn hóa dân gian phi vật thể rất đáng được phát huy và bảo tồn. Đó là di sản văn hóa “Làng cười Văn Lang” và Hát Ghẹo làng Nam Cường. Ngoài ra ở Tam Nông còn có nhiều di chỉ khảo cổ liên quan đến văn hóa cội nguồn: Di chỉ Động Khuất Lão (Văn Lương), di chỉ ghi chiến tích cuộc chiến đấu của Xuân Nương ở đình Nam Cường (Thanh Uyên), di chỉ gò Con Lợn, đồi Nghiên Bút và một số di chỉ khác ở Thượng Nông, Hồng Đà và Dị Nậu... rất đáng được tôn tạo, giữ gìn để phục vụ khách thăm quan du lịch.

Với đặc thù có nhiều di tích lịch sử văn hóa vật thể và phi vật thể cùng các lễ hội văn hóa dân gian cho thấy huyện Tam Nông có tiềm năng du lịch lớn, cần đầu tư, khai thác để thu hút được du khách mọi miền đến thăm quan du lịch. Từ đó tạo nguồn thu ngân sách góp phần tích cực phát triển kinh tế - xã hội để trở thành huyện công nghiệp và dịch vụ du lịch.