Lễ hội Tịch điền Đọi Sơn được tổ chức vào mùng 7 tháng giêng
hàng năm ở cánh đồng Đọi Sơn nằm dưới chân núi Đọi sừng sững và uy linh, nơi
còn lưu những dấu ấn buổi đầu cày ruộng tịch điền của vua Lê Đại Hành hơn một
ngàn năm trước (mùa xuân năm 987)… Đọi Sơn nằm trong quần thể danh thắng núi Đọi
- sông Châu đã đi vào thi ca, nhạc họa. Ở đó có chùa Long Đọi Sơn - nơi tâm
linh chốn Tổ - do vua Lý Thánh Tông và vương phi Ỷ Lan chủ trì xây dựng từ năm
1054.
Theo sử sách ghi lại, Lễ tịch điền đầu tiên được vua Lê Đại
Hành tổ chức và đích thân vua xuống đồng cày ruộng vào đầu xuân năm Đinh Hợi,
niên hiệu Thiên Phúc thứ 7 (năm 987).
Lần đầu vua cùng bá quan văn võ cày ruộng tịch điền ở Đọi
Sơn và bắt được chum vàng, năm sau cày ở Bàn Hải bắt được chum bạc. Vì thế những
thửa ruộng này còn được gọi là Kim Ngân Điền, người dân Hà Nam thì gọi là ruộng
vàng, ruộng bạc. Từ đó, hàng năm cứ vào đầu xuân các triều đại Lý, Trần, hậu
Lê, Nguyễn nối tiếp nhau long trọng cử hành nghi lễ tịch điền, đích thân vua xuống
đồng cày ruộng với các hình thức khác nhau để cầu cho quốc thái dân an, mưa thuận,
gió hòa, mùa màng bội thu...
Sau hàng trăm năm bị gián đoạn, Lễ hội Tịch điền Đọi Sơn -
Hà Nam được khôi phục lần đầu vào mùng 7 tháng giêng năm Kỷ Sửu (năm 2009) nhằm
tái hiện huyền tích vua Lê Đại Hành làm Lễ tịch điền, nhà vua xuống đồng cày ruộng
ở chân núi Đọi từ hơn một ngàn năm trước.
Từ đó, Lễ hội Tịch điền Đọi Sơn được tổ chức trang trọng vào
mùng 7 tháng giêng hàng năm”. Nghi lễ chính trong toàn bộ lễ hội là Lễ tịch điền.
Lễ tịch điền được phục dựng theo thứ tự: vua Lê Đại Hành (do vị bô lão của làng
Đọi nhập thế, mặc Long bào, đeo mặt nạ) cày 3 sá đầu tiên, đại diện lãnh đạo Đảng,
nhà nước cày 3 sá tiếp theo, lãnh đạo tỉnh Hà Nam cày 5 sá, lãnh đạo huyện Duy
Tiên cày 7 sá, lãnh đạo xã Đọi Sơn và các bô lão cày 9 sá.
Những luống cày nâu tươi màu bật lên được các cô thôn nữ với
giỏ hạt ngũ cốc đủ sắc màu gieo trên những luống cày hứa hẹn một năm mùa màng bội
thu, no đủ.
Năm 2018, Lễ hội Tịch điền Đọi Sơn được tổ chức từ mùng 5 đến
mùng 7 tháng giêng. Đây là năm thứ 9 lễ hội được UBND huyện Duy Tiên duy trì, tổ
chức nhằm quảng bá với du khách trong và ngoài nước về những giá trị văn hóa
truyền thống tiêu biểu, độc đáo của địa phương.
Đây là một lễ hội liên hoàn các nghi lễ và diễn xướng, kết hợp
với các hoạt động văn hóa, nghệ thuật, thể thao diễn ra ở một không gian rộng,
từ trung tâm chùa Long Đọi Sơn đến làng Đọi Tam. Nghi lễ và diễn xướng lễ hội
mang nét đặc trưng văn hóa cộng đồng cư dân nông nghiệp trồng lúa nước.
Phần lễ bao gồm: Lễ rước chân nhang vua Lê Đại Hành từ đền
Lăng ở Bảo Thái, xã Liêm Cần, huyện Thanh Liêm - nơi thờ Lê Hoàn, Lễ cáo yết mở
cửa đình, Lễ rước nước lên Đàn tế Thần
nông, Lễ sái tịnh, Lễ cầu an trên Chùa Đọi, Lễ rước kiệu vua Lê Đại Hành, kiệu
Thành hoàng làng và kiệu Tổ nghề trống, Lễ Khai hội tịch điền, Lễ dâng hương
trước bàn thờ Thần nông và Linh vị vua Lê Đại Hành, Lễ công bố các xã đạt chuẩn
Nông thôn mới… Phần hội bao gồm các hoạt động văn hóa, thể thao như: Hội thi vẽ
và trang trí trâu, tổ chức thi đấu giải vật mùa xuân thượng võ, thi đấu bóng
chuyền, cờ tướng, biểu diễn nghệ thuật chèo, trưng bày triển lãm sản phẩm nông
nghiệp, làng nghề…
Lễ hội Tịch điền Đọi Sơn đã trở thành một nét sinh hoạt văn
hóa tâm linh, mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc, đậm đà bản sắc văn hóa của dân tộc.
Năm 2017, Lễ hội Tịch điền Đọi Sơn được cấp Bằng Di sản Văn hóa phi vật thể quốc
gia.