Miếu Chợ Cốc là một trong số ít những ngôi miếu cổ còn giữ được nét kiến trúc độc đáo và đã được công nhận di tích lịch sử văn hóa nghệ thuật cấp quốc gia năm 1991.

Kiến trúc cổ kính độc đáo

Miếu Chợ Cốc nằm cạnh đường huyện 191D, toạ lạc trên mảnh đất cao ráo ở trung tâm xã, phía trước là ao làng rộng rãi, thoáng mát. Đây là một di sản quý của nhân dân địa phương, còn nguyên kiến trúc cổ xưa kiểu chữ nhị gồm 5 gian tiền tế và 3 gian hậu cung, được trùng tu lớn vào đầu thời Nguyễn.

Tam quan miếu được xây dựng như một bức bình phong che chắn toàn bộ mặt tiền di tích, có ý nghĩa bảo vệ cho di tích tránh khỏi sự xâm hại của các luồng khí xấu.

Ấn tượng nhất là tam quan được kiến tạo nhiều mảng, bức phù điêu tuyệt đẹp, thể hiện bàn tay tài hoa của các nghệ nhân. Các bức phù điêu được tạo hình linh vật, hoa văn, họa tiết thuần Việt ẩn nấp sau lớp vôi ve đã đốm mốc càng tôn thêm vẻ thâm nghiêm của di tích.

Đứng trước tam quan, nhìn vào cửa chính là 2 tháp bút cao vút, mỗi tháp có một phù điêu hình rồng cuốn chặt thân tháp, hai cửa bên tả và bên hữu được kiến tạo theo kiểu chồng diêm cổ kính có mái che, ăn nhập với cửa chính.

Hai bên cánh gà là 2 mảng phù điêu khá sinh động như chúa sơn lâm, chim thú, nghê, ngũ phúc (dơi), cảnh núi non sông nước... Qua tam quan là 5 gian tiền tế, có kiến trúc theo kiểu con chồng giá chiêng và kèo cầu bít đốc.

Ngoài những bức chạm như trúc hóa long, mai điểu trên các đầu bẩy, di tích còn có một số bức chạm long cuốn thủy, tứ linh, tứ quý ở các gian trung tâm. Cấu kiện toà tiền tế làm bằng chất liệu gỗ lim, mái lợp ngói vẩy cá truyền thống.

Trước đây, ba gian hậu cung có kiến trúc con chồng đấu sen, nhưng qua năm tháng đã bị xuống cấp. Chính quyền và nhân dân địa phương đã tu sửa lại theo kiểu kèo cầu đơn giản và chắc chắn hơn.

Tòa nhà này khá thấp, thiếu ánh sáng nên hậu cung mờ ảo, tạo cảm giác linh thiêng. Phần nề ngõa của di tích được kiến tạo kỹ lưỡng, đặc biệt là những bức phù điêu linh vật như rồng, hổ.  Toà tiền tế và tòa hậu cung đều có 2 đầu hồi cuốn hình hoa văn truyền thống, mềm mại bằng những đường chỉ kép.

Di tích lưu giữ được nhiều cổ vật quý giá, đồ gỗ là 3 cỗ ngai thờ, 2 bộ kiệu bát cống, các bộ long đình, bát bửu... có niên đại thời Nguyễn, một số bia đá, trong đó có bia do Tiến sĩ Nguyễn Quý Tân (1814-1858) soạn. Trước kia, miếu giữ được 25 đạo sắc phong nhưng nay chỉ còn 10 đạo. Khu Văn chỉ cách miếu 12 mét về phía đông hiện còn 5 tấm bia ghi rõ địa thế xây dựng miếu, những phong tục làng xã.

 

 Miếu Chợ Cốc

Bia đá do Tiến sĩ Nguyễn Quý Tân soạn

Gìn giữ nét đẹp truyền thống

Theo gia phả họ Nguyễn, bia ký của Tiến sĩ Nguyễn Quý Tân và các bia ký, sắc phong còn lưu giữ trong miếu nêu rõ miếu thờ Thành hoàng làng là danh tướng Nguyễn Công Nguyên, người thôn Gia Bùi, đã phò giúp vua Lý đánh thắng giặc Tống thế kỷ 12.

Năm 15 tuổi, đức ông là chàng trai có trí thông minh lạ thường, hiểu biết binh thư, có tài thao lược. Năm 1104, giặc Chiêm Thành, Tống tiến đánh nước ta, ông đã kêu gọi trai tráng trong vùng tập trung lại thành một đạo dân binh, huấn luyện và xin vào yết kiến vua Lý. Được triều đình cho phép dụng binh, đức ông lĩnh chỉ đại tướng quân, chỉ huy 3 tinh binh, dẫn binh đánh giặc ở miền Đông Bắc.

Trong một tháng chiến đấu ác liệt, với tài chỉ huy thao lược của ông, giặc ngoại xâm thất bại nặng nề. Nhờ những chiến công này, đức ông được phong chức, ban thưởng tiền bạc. Ông không nhận phẩm hàm, trở về làng sinh sống và qua đời tại quê hương. Sau khi mất, người dân nhớ công đức của tướng Công Nguyên, tôn làm thành hoàng làng và lập miếu thờ.

Hằng năm, lễ hội được tổ chức, ngày 12 tháng giêng, kỷ niệm ngày sinh của danh tướng Nguyễn Công Nguyên. Tục lệ rước thánh được quy định rõ cho các làng, kiệu thánh của thôn Bình Đê được đi trước, tiếp đến kiệu thôn Cao Lý và sau cùng là kiệu thôn Gia Bùi.

Theo người dân địa phương, lệ này bắt nguồn từ số người tham gia đội dân binh của danh tướng Nguyễn Công Nguyên. Ngay từ thời xa xưa, người Bình Đê bao giờ cũng được coi là anh lớn vì có 32 người tòng quân đánh giặc, anh thứ hai là Cao Lý  do có 16 người và em út là Gia Bùi (5 người).

Cho tới nay, tục lệ rước kiệu này vẫn được người dân gìn giữ. Ngoài lễ hội chính, lễ xin cầu may, xin lộc thánh diễn ra nhộn nhịp vào đêm giao thừa mỗi năm. Trong lễ hội, người dân duy trì những trò chơi dân gian như cờ người, đập niêu, đi cầu thùm, đi thuyền hát quan họ, giao lưu văn nghệ giữa các làng. Ngoài ra, có thêm một số môn thể thao hiện đại là bóng chuyền, cầu lông, bóng đá.

 

Ngôi miếu được thiết kế rất đẹp nhưng lại đang xuống cấp. Hiện toàn bộ phần cấu kiện gỗ bị biến dạng do mối mọt. Nhiều cột gỗ đã bị nghiêng, người dân phải dùng móc sắt kết gắn cột và các vì kèo để giữ. Các cụm họa tiết, hoa văn trên tường bị bong tróc, mái ngói xô lệch và dột nặng.

Người dân và chính quyền địa phương có nguyện vọng được các cơ quan chức năng nhà nước hỗ trợ kinh phí và cấp phép cho di tích lịch sử quốc gia, miếu Chợ Cốc  sớm được trùng tu, tôn tạo.

Hoàng Hà

Nguồn: Báo Hải Dương