Miếu thiêng thánh uy, tương truyền có từ cổ đại, gắn với sự tích ngài Cao Lỗ đánh giặc, được ông Hổ phù trợ. Kiến trúc hiện tại thuộc về triều Nguyễn, chỉ còn một vài hiện vật thời Lê. Cảnh quan thâm nghiêm cổ kính, mang đậm hồn Việt bóng quê!

Sự tích tại Đại Than huyện Gia Bình truyền rằng:

Hùng Vương Thánh Tổ nối ngôi được 18 đời Vua thay nhau trị nước, lấy hiệu nước là Văn Lang. Bấy giờ cuối đời Vua Duệ Vương tại nước Ai Lao, phủ Mai Châu, huyện Hoa Khê, xã Phú Đường có gia đình ông Cao Nhất Trọng vợ là Hoàng Thị Thịnh (có nơi nói là Tạ Ban Lương ), gia thế cường hào giàu có nhưng muộn về đường con cái.

Một ngày nọ 2 ông bà nghe nói có chùa Hoa Động Khê rất là linh ứng, bèn trai giới đến đó làm lễ cầu tự. Đến cuối nửa đêm canh ba thì nằm mộng tại chùa thấy có Thần Linh đến cho 1 viên ngọc thạch nói rằng: "nay có Đông Phương Thanh Y Sứ Giả sẽ giáng sinh vào nhà làm con họ Cao để sau phù giúp nhà Thục", nghe xong bà chợt tỉnh dậy biết có điềm lành, sớm mai lễ tạ rồi trở về nhà từ đó trở đi thì có thai.

Đến ngày mùng 10 tháng 3 năm Giáp Dần sinh được 1 người con trai đặt tên là Cao Lỗ, lớn lên văn võ song toàn thiên tư sáng suốt ham đọc binh thư thích về võ nghệ. Đến năm 20 tuổi thì cha mẹ từ trần sau khi mãn tang Cao Lỗ đi chu du đây đó. Một hôm đến tại trang Đại Than, huyện Gia Bình, đạo Kinh Bắc thấy phong cảnh hữu tình mới ở lại đó, nhân dân phụ lão thấy Cao Lỗ tướng mạo khác thường, văn chương võ nghệ quán thế, mới mời Cao Lỗ mở trường dạy học ở đấy, được 3 năm thì dạy được hơn 100 người học trò.

Lúc bấy giờ Thục Phán là vua trị nhậm nước Ai Lao vốn xưa là tông phái nhà Hùng sau mới đổi thành họ Thục, nghe tiếng Cao Lỗ là người có tài mới cho sứ giả mời về triều phong cho làm Tả Tướng. Lúc bấy giờ Hùng Duệ Vương tuổi đã cao mà 20 hoàng tử đều đã quy tiên không ai kế vị. Thục Phán mới toan đánh nhà Hùng cướp ngôi, đánh nhau cả 2 bên thì nhà Thục thua phải nghị hòa. Con rể vua Hùng là Tản Viên Sơn Thánh mới khuyên Hùng Duệ Vương là: "cơ đồ nhà Hùng đã được 18 đời, vận nước đã hết nên nhường ngôi lại cho Thục Phán để tránh mối họa nhiều đời về sau", Hùng Duệ Vương mới nhường ngôi lại cho Thục Phán rồi cùng Tản Viên Sơn Thánh hóa về trời.

Sau khi tức vị lên ngôi Thục Phán mới sai tướng Cao Lỗ về phó nhiệm tại đất Ái Châu dạy dân điều nhân nghĩa chăm chỉ làm ăn. Một thời gian sau thì Cao Lỗ giúp vua Thục đánh Triệu Đà thắng được nhiều trận mới luận công phong cho Cao Lỗ là: Hùng Lược Thái Bảo Phụ Quốc Đại Tướng.

Vua Triệu Đà đánh không thắng mới bày xảo kế cho con trai là Trọng Thủy sang làm con rể Thục Phán, cưới nàng  Mị Châu làm vợ, Cao Lỗ khuyên ngăn nhưng vua Thục không nghe lại tin lời Lạc Hầu rèm pha nên bỏ mặc Cao Lỗ. Sau nhà Thục mắc mưu họ Triệu bị thua, Cao Lỗ mới đem quân cứu viện tới giúp vua Thục nhưng vì Mỵ Châu rải áo lông ngỗng cho Trọng Thủy tìm theo nên không thể cứu vãn, nhà Thục diệt từ đây.

Đến đời Nhà Đường đô hộ nước Nam, ông Cao Biền đi đến sông Lục Đầu nửa đêm nằm mộng thấy một ông lão tự xưng là Cao Lỗ Thạch Long Chi Tinh, đến để âm phù lập công, sau khi thắng trận thì mới ban cho các làng Đại Than, Đông Phù, Mỹ Lộc, Ái Mộ, Kênh Phố.... lập đền thờ Cao Lỗ Tướng Quân.

Đến đời vua Trần Thái Tông có giặc nhà Nguyên xâm lấn, Hưng Đạo Vương phụng mệnh cầu đảo bách thần, Cao Lỗ Tướng Quân cũng hiển ứng âm phù, sau khi dẹp giặc xong vua Trần gia phong mỹ tự : Linh Ứng Thanh Triết Hiển Hựu.

Vua Cảnh Thịnh thứ 4 tháng 5 ngày 11 gia phong mỹ tự: Mục Uyên Cương Chính

Vua Thiệu Trị năm thứ 6 tháng 12 ngày 4 gia tặng mỹ tự : Tuấn Lương. Chuẩn cho thờ phụng hương hỏa lâu dài!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Nguồn: Đền Miếu Việt