Chùa Bổi Khê tọa lạc trên một thửa đất rộng khoảng 5000m2 đầu làng Bổi Khê. Tương truyền, chùa Bối Khê được xây dựng vào khoảng năm 1338 dưới đời vua Trần Hiến Tông (vị hoàng đế thứ sáu triều đại nhà Trần, trị vì năm 1329 - 1341), được trùng tu và mở rộng nhiều lần trong các triều đại sau này. Kiến trúc hiện nay mang phong cách nghệ thuật dân gian từ các lần trùng tu cuối thế kỷ 18, năm 1923 và 2006.

Chùa Bối Khê có quy mô khá lớn, hướng về phía Tây, ra phía sông Đáy. được xây dựng  “ Tiền Phật, hậu Thánh”.

Chùa thờ Phật và thờ phụng Đức thánh Bối Khê Nguyễn Bình An, người địa phương có công xây dựng chùa và tổ chức nhân dân trong vùng đánh giặc phương Bắc.

Theo truyền thuyết, Ngài sinh năm 1281, quê làng Bối Khê, xuất gia tu tập ở chùa Trăm Gian, còn gọi là Chùa Quảng Nghiêm hay Chùa Tiên Lữ tại xã Tiên Phương, huyện Chương Mỹ, thành phố Hà Nội. Nhờ công đức và tài phép của ngài, vua Trần đã sắc phong mỹ tự là Chân nhân. Chùa Trăm Gian là địa điểm thờ chính Thánh Nguyễn Bình An, chùa Bối Khê là thờ vọng.

Chùa Bổi Khê là một tổ hợp di tích lịch sử với nhiều hạng mục khác nhau, bố cục đối xứng qua trục chính theo hướng Tây – Đông, bao gồm: Nghi môn ngoại, Nghi môn nội, Chính điện, Hậu điện và những tòa nhà phụ trợ khác.

Tòa Chính điện kết nối với Hậu điện kết nối bằng hai tòa Tả vu, Hữu vu, hình thành bố cục chính của chùa theo chữ “Quốc” hay hình chữ nhật. Chùa cao dần từ ngoài vào trong.

Tổng mặt bằng chùa Bối Khê, Thanh Oai, Hà Nội

Phối cảnh tổng thể chùa Bối Khê, Thanh Oai, Hà Nội

Nghi môn ngoại

Trước cổng chùa là không gian rộng lớn với cây đề, cây đa cổ thụ và 5 ngôi tháp mộ của các vị sư trụ trì.

Nghi môn ngoại chùa Bối Khê rất đồ sộ, theo kết cấu Ngũ môn quan kiểu tay ngai. Ngoài cùng Nghi môn ngoại tường nối với hai trụ biểu, đỉnh trụ trang trí nghê chầu.

Cổng chính cao 2 tầng. Tầng dưới giới hạn bằng 4 trụ biểu, đỉnh trụ trang trí tứ phượng, hai bên cổng là hai cầu thang lên tầng hai. Tầng trên có thiết kế chồng diêm 2 tầng, 8 mái.

Hai cổng phụ hai bên cổng chính cũng được giới hạn bằng 4 trụ biểu, đỉnh trụ trang trí nghê chầu. Kết cấu kiểu chồng diêm 2 tầng mái, 8 mái. Hai cổng phụ ngoài cùng nhỏ nhất, cũng giới hạn bằng 4 trụ biểu nhỏ, đỉnh trụ trang trí nghê chầu. Phía trên cổng là bình phong.

Các trụ biểu Nghi môn ngoại được trang trí bằng các ô lồng đèn, ô câu đối, đế trụ thắt cổ bồng. Tường kết nối giữa các cổng được đắp trang trí hình Tứ linh, Tứ quý.

Phía sau Nghi môn ngoại là cầu nhỏ bắc qua hào nước, dấu tích còn lại của sông Đỗ Động xưa. 

Nghi môn ngoại chùa Bối Khê, Thanh Oai, Hà Nội

Vườn tháp mộ phía trước Nghi môn ngoại chùa Bối Khê, Thanh Oai, Hà Nội

Mặt phía sau Nghi môn ngoại, Nghi môn ngoại chùa Bối Khê, Thanh Oai, Hà Nội

Nghi môn nội

Qua cầu nhỏ là Nghi môn nội, kết cấu kiểu phương đình 3 gian, chồng diêm 2 tầng, 8 mái. Nghi môn nội đồng thời cũng là Tháp chuông. Bên trong treo một quả chuông lớn cao 1 mét, đường kính 60 cm, đúc năm 1844. Hai bên Nghi môn nội là hai khối cổng phụ dạng vòm mới xây dựng; kết cấu chồng diêm 2 tầng mái, 8 mái. 

Qua Nghi môn nội đến sân chùa rộng  khoảng 400m2,  bao quanh là những cây cổ thụ tán lớn. Hai bên sân là hai hồ nước, một trồng sen và một là giếng nước sinh hoạt cho người dân làng trước đây.

Trong sân chùa Bối Khê trồng một loại sen lạ hàng trăm năm tuổi. Sen đất mọc thành cây cao, hoa trắng, thơm ngát, nở vào 4-6 âm lịch, 1-2 tuần mới tàn.

Chính giữa là sân chùa là đường Thần đạo rộng 2,4m, lát đá cao hơn sân gạch.

Trên trục đường  bày một sập đá thời Trần, nơi khách hành hương xắp đặt các lễ vật. Sập có chiều rộng 1,5m, dài 2,7m, cao 0,6m. Sập được chạm khắc tỷ mỉ, hai cạnh dài của sập là phù điêu lưỡng long quán nhật.

 

Nghi môn nội - Tháp chuông chùa Bối Khê, Thanh Oai, Hà Nội

Hai tảng đá phía trước Nghi môn nội, chùa Bối Khê, Thanh Oai, Hà Nội

Mặt phía sau Nghi môn nội, chùa Bối Khê, Thanh Oai, Hà Nội

Chuông bên trong Nghi môn nội - Tháp chuông, chùa Bối Khê, Thanh Oai, Hà Nội

Trục Thần đạo lát đá chính giữa sân chùa; Chính giữa trục Thần đạo là sập đá, chùa Bối Khê, Thanh Oai, Hà Nội

 

 

 

 

 

Cây sen lạ bên trong chùa Bối Khê, Thanh Oai, Hà Nội

Chính điện thờ Phật

Tòa Chính điện chùa Bối Khê bầy hương án Phật, có bố cục hình chữ “Công”, bao gồm Tiền đường, Bái đường và Điện thờ Phật.

Tòa Tiền đường có nền cao 3 bậc so với mặt sân, kết cấu 7 gian, 2 dĩ, 4 mái. Bệ nền Tòa Tiền đường ốp bằng gạch gốm thời Trần, trang trí gạch phù điêu linh vật. Các vì kèo Tòa tiền đường được đặt trên 4 hàng cột.

Mái hiên phía trước được lắp các hàng cột đá. Trên cột có chạm khắc nhiều đôi câu đối ca ngợi cảnh chùa. Toàn bộ phía trước Tòa Tiền đường lắp đặt cửa gỗ bức bàn, bệ cửa bằng đá. Những vì kèo trong Tòa Tiền đương mang phong cách nghệ thuật thời Trần. Trong tòa Tiền đường đặt các pho tượng thưởng thiện, phạt ác to lớn.

Tòa Bái đường hình ống muống, nối Tiền đường với Điện thờ Phật. Điện thờ Phật 3 gian, 4 mái, xây dựng trên nền cao hơn hẳn so với mặt sân. Hương án điện thờ chế tác bằng gỗ mít. Lớp tượng sau cùng trên ban thờ Phật là pho tượng Quan Âm Bồ tát 12 tay, 12 mắt (minh họa Thiên thủ, thiên nhãn) tạc năm 1382. Tượng đặt trên tòa sen đá cao 2m, 3 tầng, chạm khắc nổi mây, hoa lá. 4 góc chạm hình chim thần Garuda, ảnh hưởng của nghệ thuật điêu khắc Champa. Phía trước tượng là một cây nhang đá cẩm thạch, tạo tác cùng thời với bệ tượng. Cây nhang đá có nhiều chạm khắc tinh xảo.

 

 Mặt trước tòa Tiền đường, chùa Bối Khê, Thanh Oai, Hà Nội

Mặt bên Chính điện thờ Phật, chùa Bối Khê, Thanh Oai, Hà Nội

Mặt phía sau của Điện thờ Phật, kề liền là tòa Tiền tế thờ Thánh và phía trước là  tòa Hữu vu, chùa Bối Khê, Thanh Oai, Hà Nội

Hàng hiên với cột đá tại tòa Tiền đường, chùa Bối Khê, Thanh Oai, Hà Nội

 Hiên của Tiền đường được ốp bằng gạch gốm có trang trí, chùa Bối Khê, Thanh Oai, Hà Nội

Kết cấu mái của Tiền đường, chùa Bối Khê, Thanh Oai, Hà Nội

Tượng Hộ pháp tại Tiền đường, chùa Bối Khê, Thanh Oai, Hà Nội

Không gian Bái đường phía trước Điện thờ Phật, chùa Bối Khê, Thanh Oai, Hà Nội

Tượng bên trong Điện thờ Phật chùa Bối Khê, Thanh Oai, Hà Nội

Trang trí hình chim thần Garuda tại góc bệ tượng Quan Âm Bồ tát 12 tay, 12 mắt, chùa Bối Khê, Thanh Oai, Hà Nội

Hậu điện thờ Thánh

Hậu điện chùa Bối Khê là nơi thờ Đức thánh Bối Khê Nguyễn Bình An. Hậu điện cũng có bố cục hình chữ “Công” hay chữ H, gồm Tiền tế, Thiêu hương và Hậu cung thờ Thánh. Tiền tế có mặt bằng và hình dáng tương tự như tòa Tiền đường, gồm 5 gian, 2 chái, 4 mái. Tòa Thiêu hương đặt dọc, nối Tiền tế và Hậu cung.

Hậu cung 2 tầng, 8 mái, nơi đặt tượng thờ thánh. Hậu cung chỉ mở khi có hội làng và dịp đặc biệt. Cấu trúc đặc biệt của Hậu cung thờ Thánh là các con sơn gỗ, vươn ra thành các lớp, giống với cấu trúc của tháp chuông chùa Keo, Vũ Thư, Thái Bình. 

Hậu cung thờ Thánh, chùa Bối Khê, Thanh Oai, Hà Nội

Sơ đồ mặt cắt ngang Hậu cung thờ Thánh, chùa Bối Khê, Thanh Oai, Hà Nội

Những tòa điện thờ khác

Hai bên Chính điện thờ Phật và Hậu điện thờ Thánh là hai hành lang hay hai tòa Tả vu và Hữu vu. Mỗi tòa có 7 gian. Đây là nơi đặt tượng 18 vị La Hán. Bên trái Tiền đường có một am nhỏ thờ bà công chúa thời Mạc đã có công tu sửa chùa. Bên tả Tiền đường có nhà bia với tấm bia đá được khắc từ thời Trần để ghi lại công đức của Đức thánh Bối. 

Hành lang Tả vu, Hữu vu và tượng 18 vị La Hán, chùa Bối Khê, Thanh Oai, Hà Nội

Chùa Bối Khê là một trong chùa có nhiều các bức chạm khắc gỗ đẹp đẽ, tinh xảo tương tự như trong các ngôi đình truyền thống vùng đồng bằng Bắc Bộ. Phần lớn các bức chạm có nội dung miêu tả Tứ linh (Long, Ly, Quy, Phượng), Tứ quý (Tùng, Cúc, Trúc, Mai).

Chùa Bối Khê có 10 tấm bia, trong đó tấm bia cổ nhất là “Bối động thánh tích bi ký”, tạc năm 1453; Tấm bia mới nhất khắc năm 1895 kể lại sự tích đức Thánh Bối.

Ngoài ra, chùa còn lưu giữ được 58 pho tượng lớn nhỏ, 22 đạo sắc từ thời Lý cho đến thời Nguyễn và nhiều cổ vật quý khác.

Chạm khắc hình tượng tre tại đầu bẩy, tòa Tiền đường, chùa Bối Khê, Thanh Oai, Hà Nội

 Các bức chạm khắc Tư linh, Tứ quý trên kết cấu mái tại chùa Bối Khê, Thanh Oai, Hà Nội

Hằng năm, cứ đến ngày 12 tháng Giêng âm lịch là ngày hội chùa Bối và 5 năm một lần người dân ở các thôn xã Tam Hưng, huyện Thanh Oai, Hà Nội lại tổ chức rước kiệu để tưởng nhớ bậc tiền nhân, đức thánh Bổi đã có công với nước, với dân. Sau lễ rước là lễ hội cầu mưa.

Nguồn: Bộ môn KTXD/Đại học Xây dựng