Đêm khuya chợt tỉnh, vẳng xa một nhịp còi tàu. Con tàu ấy chở ai đi qua cầu Long Biên già nua ọp ẹp hay phía Văn Điển xuôi đường số Một vào Nam? Ta không biết. Ta đang mơ màng trong khí đầm ấm dương hoà một Hà Nội sau ngày hối hả mà giờ đây cây cối với mặt đường, ngã tư cùng mái nhà "Phố Phái", món "Thương nhớ" của Vũ Bằng, "Băm sáu phố phường" của Thạch Lam, kể cả "Nhà ta ở phường Hà Khẩu" của Phạm Đình Hổ, gian nhà hình vuông "Phương Đình" của Nguyễn Văn Siêu và cái phố có ngôi Đình nằm Ngang nơi Cao Bá Quát từng ngồi làm thơ về cúi lạy bông hoa mai một đời cốt cách...tất cả đang lắng hồn mình vào sông núi, có sương buông như rèm che, có hoa đào đang làm nụ nơi dinh đào Nhật Tân, có đàn rùa thiêng đang tránh rét trong lòng hồ Lục Thuỷ- Tả Vọng- Thuỷ Quân- Hoàn Kiếm, có chợ Đồng Xuân ngao ngán niềm vắng lặng tầng ba...

 

Phần nào là Hà Nội trong ta, thấm vào ta, đọng lại thành máu thịt một đời gắn bó ta cùng Hà Nội? phần nào TA, một triệu TA đang dải ra khắp trên 400 phố cũ và mới, cổ và tân, rêu phong thầm thì hay xô bồ ríu rít?

 

Phố cổ Hà Nội

Ta đã được Hà Nội cho ăn bao nhiêu bữa cơm từ thơ ấu đến phút này? Bao nhiêu món quà sáng, quà trưa, quà chiều, quà tối biến thành tế bào đang luân chuyển trong huyết quản đây?

 

Nhà hộ sinh nào hàng ngày vang lên tiếng đầu tiên của bé thơ lần đầu tiên làm dân Hà Nội để sẽ có ngày trai thì nện gót giày, gái thì tung tăng tà bướm trên đường phố rộn ràng Thăng Long Hà Nội, còn giờ đây đang tem tém đôi môi tìm giọt sữa đầu tiên, giọt sữa có từ Âu Cơ, Hùng Vương, chảy suốt bao thế kỷ vào thiên niên kỷ mới... Và cái góc phố kí cách, chí chát, trầm đục và âm vang, thanh mảnh và nao lòng tạo ra những tấm bia mộ chí có ngày sinh, ngày mất để chỉ ngày mai ngày kia dầu dãi nắng sương nơi ngàn thu vĩnh biệt, ôi cái phố thảm buồn Hàng Mắm, từng là một cửa ô cổ kính trăm năm trước, một trong 24 cửa ô Hà Nội ...

 

Cũng giờ này đây, tiếng còi tàu xa vắng ấy tìm đến những vành tai nào ở căn nhà nào đang lặng lẽ một đèn một bóng tạo tác những gì chưa có cho Hà Nội sang xuân, sang năm mới, cái năm vừa khép lại vừa mở ra này. Đó là Cống Vị mới khai sinh hay Khâm Thiêm cầm ca một thuở, Hàng Đào, Hàng Ngang " cái tên kỳ lạ, món NGANG nó ra làm sao, nhưng ta vẫn chấp nhận cho Hà Nội muôn vẻ xưa nay", ngõ Chè Chai đã mang tên mới là phố Hàng Chai, cạnh phố Hàng Rươi, Hàng Lược, có chợ Hoa họp thông một mạch 7 ngày mới tan phiên chỉ chuyên bán mua cái đẹp và mùa xuân, từng là đoạn sông cuối cùng Tô Lịch trong nội thành bị lấp đi năm 1896 tức cách đây 103 năm nên có thời nó mang tên phố Cống Chéo Hàng Lược, phố sông Tô Lịch.

 

Cũng là những chỗ nào có những quán bia và giọng hát khê lồng Karaoke của thời đại cũn cỡn váy ngán, váy xẻ mà người thanh lịch hào hoa của tà áo dài Cát Tường tức áo Lơ Muya (Le Mur) tân thời cách đây hơn nửa thế kỷ khó lòng chấp nhận, nhưng nay thì phổ biến như Côcacôla, như bánh mì ăn kèm dưa chuột và tương ớt một cách lạ kỳ.

 

Hà Nội đã vào ta, thành ta, hun đúc lên ta, ta sàng lọc ra sao, làm gì có chiếc máy tính nào thống kê cho đủ.

 

Những phiên chợ họp trong sương đêm mát rượi muôn loài rau ngoại ô, đi từ Gia Lâm sang, từ Láng vào, từ Phú Diễn đến mà Thạch Lam ca ngợi qua cầu sông Cái hoặc lên tàu điện từ Cầu Giấy về đỗ xuống nhiều ga... bây giờ có tái sinh trong một Hà Nội đã thôi tiếng leng keng tàu điện, ít xích lô cà là khổ mà bằng xe máy, xe đạp, căm nhông cho Bữa cơm Hà Nội thanh lành ngon đến thế. Lại có những phiên chợ trong sương đêm, mặt người nhìn nhau không rõ, nhưng tiếng rầm rì như tổ ong tìm mật, hương hoa lãng đãng mơ hồ những ngọc lan, hoa huệ, hoa nhài cùng hồng lam hồng quế và cả các loài hoa hữu sắc vô hương, đẹp nõn nà, lồ lộ nhưng không làm ta mê mệt vì hương. Đó là hồng Đà Lạt, cúc Nhật Bản, cúc Hà Lan, phong lan Thái Lan... mà tinh mơ, trên mặt con đê sông Hồng ngàn tuổi, nơi Tứ Liên, Tứ Tổng, nơi Quảng Bá Nghi Tàm... người người í ới, những bó hoa, những xe đầy hoa gọi mời, họp mặt, chen chúc để một ngày Hà Nội có hoa tươi muôn cửa hàng, cửa hiệu sang trọng và xe thồ bán rong các ngã tư bình dị, khiến Hà Nội thì đẹp lên, tươi lên, còn Tây Tựu, Đông Anh, Vĩnh Tuy thì giàu lên nhờ hương sắc muôn hoa.

 

Hữu Tiệp Ngọc Hà đất cũ, Trại Hàng Hoa đã chìm vào nhà mái bằng và đường xi măng khô cứng, nhường hoa cho ngoại vi, khiến nhiều người nuối tiếc thở than, như thở than để thương cho đất rau làng Láng ít còn thứ rau thơm điển hình Hà Nội, thứ rau mà Tửu đồ thi sĩ Tản Đà có thể uống rượu suông với nó, đến nỗi có lúc ông muốn đào nền nhà lát gạch lá nem lên, trồng mấy cây rau ấy cho đỡ thèm, đỡ phải sai chú tiểu đồng đi kiếm ngoài chợ Ngã Tư Sở kia.

 

Hình như trong ta có Hà Nội không bao giờ nằm im, nó là những chuyến khởi hành liên tục có tiếng còi tàu âm vang vào giấc chập chờn, làm mái nhà chồng diêm có khung cửa sổ mắt bò hay ba hòn gạch chống lên, là phố Hàng Bè từng mang tên Hàng Cau, phố Cầu Gỗ từng mang tên Hàng Chè, phố Hàng Trống là Hàng Thêu, phố Ngô Sĩ Liên là Hàng Đũa...

 

Ba Giai và Tú Xuất là người tài Hà Nội, nhưng hình như quá trớn, đùa quá nhả, sĩ phu khó lòng chấp nhận khi hai ông học trò thành thị này cho xe chiếc quan tài sơn đỏ choé đến nhà một cô gái Hàng Bè đúng đêm ba mươi Tết, nói là có người ở nhà này vừa chết, đặt mua quan tài và đã trả tiền để trừng phạt cô gái vì tội chanh chua dám mắng học trò. Mắng học trò là tội lỗi, nhưng việc làm ấy cũng là quá đà, quá mức. Đó không phải là phong cách của Nguyễn Văn Siêu, người dựng Đài Nghiên Tháp Bút cho Hà Nội, không phải là Bà Huyện Thanh Quan có câu thơ như nức nở đau lòng "Tạo hoá gây chi cuộc hí trường" hoặc Nguyễn Du, tuy cha Nghệ An, mẹ Quan họ nhưng suốt một đời thi sĩ, cậu Chiêu Bảy này gắn mình cùng Thăng Long phong nhã...

 

Bạch Thái Bưởi là ai, tên ông từng được đặt cho cái phố nhỏ giữa phố Bắc Ninh- Phan Thanh Giản- Nguyễn Hữu Huân, nay đổi là ngõ Nguyễn Hữu Huân, ông Bạch đã dám đứng lên cạnh tranh cùng chú Tàu chàng Tây, chạy tàu thuỷ có kèm nắm cơm tặng hành khách để cạnh tranh một thời kinh tế. Hà Nội có những người như thế, thấm vào ta từ bao giờ mà ta mang nặng một đời, từ ngôi chùa Châu Lâm tức chùa Bà Đanh rồi thành trường Bưởi đến cửa ô Đồng Lầm chuyên nhuộm vải nâu cho mẹ ta, chị ta mặc tấm áo dài thắt vạt, đi ra đường là phải có nó, dù là đi bán bún chả rong, đi bán bưởi bổ sẵn hay đội cái nia đi đổi cốt chăn bông về bật lại... Đồng Lầm nay là ngã tư Đại Cồ Việt- Kim Liên, nơi bắt đầu con đường Giải Phóng, bắt đầu thiên lý về Nam, qua Huế đến Sài Gòn và Cần Thơ, Bạc Liêu, Đất Mũi, nơi Hà Nội khôn nguôi niềm thương nhớ như câu thơ Huỳnh Văn Nghệ:

 

Người ra đi thương nhớ Thăng Long, còn Thăng Long cũng chẳng bao giờ không gửi lòng mình đi theo mọi nẻo đường đất nước, đó là đời ta, tình ta, máu thịt ta trao gửi Hà Nội ấy ở trong ta, ta hoà vào Hà Nội ấy ở ngoài ta, như câu thơ Tản Đà:

 

Người bạn đời chung thuỷ của ta từ thuở hoa niên nay đã trắng cước mái tóc thời gian, là một nửa của ta chăng? Em yêu dấu, em đừng ghen khi anh nói Hà Nội cũng là một nửa của đời anh, nếu không là cả cuộc đời anh gắn bó.

 

Những đêm như đêm nay, nằm nghe xuân về, nghe tiếng còi vang vọng, ai dang Lạng Sơn, Hà Giang, ai dang Nha Trang, Phú Quốc... có gửi lòng mình vào Hà Nội như ta. Ta hạnh phúc hơn bao người bởi ta dang Hà Nội, Hà Nội chiều nay trên đền Quán Thánh thấy tượng đồng Trấn Võ, gặp người hối hả ôm cành đào chậu quất sợ xuân đi, Hà Nội đêm nay vừa ngọt đậm tách và phê mặc cho ngoài trời kia sương xuống, trĩu cành bằng lá đỏ, nặng tơ liễu buông rèm...

 

Hình như Hà Nội và Ta đã hoà vào nhau như Men và Nếp tạo ra chất mới là Rượi, không còn có thể phân chia. Hà Nội lớn lao rộng dài, còn ta nhỏ bé như Tình Yêu thì có bao giờ tính toán nhỏ to giàu nghèo bằng cái cân tiểu li của cô gái Hàng Bạc đem ra cân vàng cân bạc.

 

Ta đã có nhà cao tầng, 11-17 tầng, nhưng đó không phải là niềm tự hào của Thăng Long cổ kính và Hà Nội hào hoa với tâm hồn nhậy cảm và tình yêu nồng nhiệt đã nghìn năm sinh thành phát triển. Cũng như ta ăn món Hà Nội vào không phải bằng thìa bạc, dao kền mà bằng đôi đũa mẹ cha cho từ cây tre làng Việt Nam vạn tuổi.

 

Ta đi ra đường phố, ta hoà ta vào triệu người, ta vô danh ta một lá xanh trong rừng, ta cây đàn trong dàn giao hưởng, ta anh lính giữa sư đoàn... Hà Nội có triệu ta như thế. Từ anh bán bánh khúc rao khuya đến nhà doanh thương đi xe đời mới, nước hoa thơm lừng điếc mũi... Hà Nội mang tất cả, rộng lòng cho tất cả, vừa là ĐÔ vừa là THỊ, vừa là ta vừa không phải là ta khiến đêm xuân này ta bỗng thấy hồn ta bay lên, bay ra hoà cùng Hà Nội sang xuân, mùa xuân bất tận.