Người Cảnh Dương trân trọng xem cá voi là thần, là ngài, là những cứu tinh giữa biển khơi sẵn sàng giúp dân chài lâm nạn.

Chuyện kể rằng, có lần một tàu đánh cá của ngư dân Cảnh Dương hỏng máy, chới với giữa biển khơi, đúng lúc đó có một con cá voi xuất hiện và nâng thăng bằng con tàu lên bằng tấm lưng vạm vỡ cho các thuyền viên kịp thời khắc phục hỏng hóc. Chuyến tàu đó cuối cùng đã bình an vô sự.

Những câu chuyện kể và lời tương truyền tương tự như thế về loài cá voi ở các làng biển nhiều vô kể, từ đó minh định niềm tin mạnh mẽ của người làm nghề chài lưới gửi gắm vào thần cá voi. Ngoài sự kính trọng, ngư dân Cảnh Dương còn tôn sùng gọi cá voi là đức ông, đức bà. Người dân Cảnh Dương lập miếu thờ cá voi (Ngư linh miếu), dành riêng cho cá voi một khu nghĩa địa, tổ chức lễ hội cầu ngư hằng năm và sáng tác cả những làn điệu chèo cạn (hò Đức Ông, Đức Bà) ai cũng thuộc lòng.

Ngư Linh Miếu thờ cá voi linh thiêng ở Cảnh Dương nằm bên chân sóng biển Đông, sớm chiều chứng kiến và đón đưa những đoàn tàu cá ra khơi, trở về. Trên bức bình phong Ngư linh miếu có hình con cá voi đắp nổi và đôi câu đối khắc trên 2 cột cổng chính: “Nhân nghĩa tích tụ thiên niên thịnh/Phúc đức tài bồi vạn đại thành”.

Bên trong miếu thiêng, người dân xây cất một bệ thờ ba cấp ngay giữa gian miếu, 2 cấp trên thờ Đức Cá Ông, Đức Cá Bà, cấp dưới thờ những vong linh chết biển không rõ danh tính, được dân làng Cảnh Dương mai táng.

Ngư linh miếu.

Hai bên bệ thờ là hai sạp gỗ vững chãi. Trên sập bầy hai khối xương cá voi nặng hàng tấn, cao lớn tới hơn 2 mét. Từ hướng cổng miếu trông vào, xương của đức ông được bầy bên phải, còn đức bà có bộ xương nhỏ hơn chút đỉnh, yên vị ở bên trái bệ thờ. Trong gia phả họ Trương ở Cảnh Dương viết, năm Kỷ Tỵ (1809) đời Gia Long thứ 9, Cá Bà dạt vào bờ biển Cảnh Dương, còn cá ông thì dạt vào năm Đinh Mùi (1907) đời Duy Tân thứ 16.

 

Người dân Cảnh Dương rất tự hào về việc, khi cá ông, cá bà “lụy” (lâm nạn), các thế hệ trước  đã chu đáo mai táng và gìn giữ gần như nguyên vẹn xương cốt của đức ông, đức bà để thế hệ con cháu tiếp tục thờ phụng, cúng tế nghiêm cẩn, xứng với công đức các ngài.

Ngày rằm, mồng một hay mỗi dịp làng mở hội cầu ngư, tế lễ thần cá, chức sắc và dân làng Cảnh Dương đều tề tập về Ngư linh miếu để thắp hương, dâng lễ Cá Ông, Cá Bà cầu mưa thuận, gió hòa, quốc thái dân an, cầu cho dân chài vươn khơi bám lộng lúc nào cũng lặng yên sóng gió, đầy ắp cá tôm, đi đến nơi về đến chốn. 

Cách Ngư linh miếu không xa có một khu nghĩa địa cá voi được kiên cố bởi bờ tường rào bê tông bao quanh, nơi đây có 17 ngôi mộ đắp vun bằng cát biển, được chăm sóc sạch sẽ và hương khói tử tế. Cá Ông, cá Bà trước đây cũng được dân làng chôn cất tại khu nghĩa địa đặc biệt này trước khi rước về thờ phụng ở Ngư linh miếu.

Năm 2009 là thời điểm con cá voi gần đây nhất được mai táng ở khu nghĩa địa này, sau này người Cảnh Dương gọi cá voi đó là Cá Cô, thân thiết và bày tỏ lòng tiếc thương đối với “hậu duệ” của đức ông, đức bà.

Làn điệu chèo cạn Cảnh Dương được xướng xuất từ phong tục thờ cá voi. Chèo cạn là buông neo, khua nước, đẩy thuyền một cách nhuần nhuyễn ở trên cạn. Gốc gác của hò chèo cạn thuật lại sự tích và lòng biết ơn Đức Cá Ông, Đức Cá Bà đã chọn làng chài Cảnh Dương để “lụy”, để ngự.

 “Đức ông đức bà muôn thuở hiển linh/Đến năm Canh Tý thái bình/Đức bà tuổi thọ gặp dân rước về/Hiển linh hộ kẻ làm nghề/Có rày lướt được mọi bề ấm no/Năm Mậu Thân đức ông vô/Thành tâm phụng sự ngài cho dân tình/Nay mừng tứ tiết Mậu Thân/Trời sinh thánh thượng Duy Tân trị vì/Hà thanh hải yến bốn bề/Ngư ông thượng thọ trở về cõi tiên”...

Hò chèo cạn còn là lời khấn nguyện, mong cầu trời yên biển lặng, ăn nên làm ra: “Dân tôi vào lộng ra khơi/Bà cho sở vọng thuận thời làm ăn”. Sau những lời nguyện cầu còn là điệp khúc hát ca ca ngợi vẻ đẹp của quê hương đất nước, về những ngư phủ yêu lao động, yêu biển, xem trùng dương là quê hương, là máu thịt: “Cảnh Dương, Cửa Cẩm lạch nhà/Ghe thuyền buôn bán vui đà, quá vui”.

Hò chèo cạn lấy cảm hứng từ Đức Cá Ông, Đức Cá Bà, những vị thần trợ giúp công việc lưới chài nên lúc nào cung điệu cũng ngân vọng giai thanh trầm hùng của biển sóng và chan chứa niềm tin vào cuộc sống.

 

Trong lễ hội cầu ngư diễn ra vào rằm tháng giêng âm lịch hằng năm ở Cảnh Dương, linh vật duy nhất để cúng tế, để cầu mong và tôn kính là Cá voi. Vẻ đẹp trượng nghĩa cũng như ân đức ngày đêm chở che, nâng nỡ của cá ông, cá bà, cá cô, cá cậu được gói gọn súc tích trong văn tế thần ngư, được đọc trong phần tế chính.

Theo suốt thời gian hình thành, phát triển của làng biển xã Cảnh Dương đã có rất nhiều "Cá Ông, Cá Bà" "lụy" (bị mắc cạn) chết dạt vào bờ. Khi gặp "Cá Ông, Cá Bà" "lụy", ngư dân làng Cảnh Dương xem đó là điềm báo mùa ra khơi an hòa, cá tôm đầy thuyền.

Cá "lụy" bờ ngư dân cố gắng đưa cá về với biển, nếu cá chết đi, ngư dân sẽ thành kính tổ chức mai táng, chôn cất rồi thờ phụng. Khu mộ của những "Ngài" Cá nằm trên bờ biển với cổng hướng ra đại dương, dưới tán rừng cây phi lao. Ở giữa nghĩa trang có ngôi miếu với 4 chữ "Phụng Vị Ngư Hào".

Hơn 20 năm nay, bà Mai đã tự nguyện chăm sóc khu mộ cá. Ảnh: PV

Được biết, trước đây khu mộ cá chỉ có một ngôi miếu nhỏ dân làng lập nên để thờ "Cá Ông", "Cá Bà" từ hàng trăm năm trước. Năm 2014, mạnh thường quân cùng dân làng đã quyên góp hàng trăm triệu đồng để tôn tạo lại khu mộ.

32 ngôi mộ tại đây được bà Nguyễn Thị Mai (sinh năm 1963) người địa phương tự nguyện lo hương khói, quét dọn từ hơn 20 năm nay, bà cũng đặt tên cho những cá Voi đã chết tại khu mộ này.

Bà Mai sinh ra là người con của làng biển Cảnh Dương, lớn lên trong những câu chuyện ly kỳ về loài cá "thiêng". Kính trọng "Cá Ông" nên khi thấy việc chăm sóc khu mộ cá chưa được ai đảm nhiệm, bà Mai đã nhận công việc về mình.

Những con cá được đặt tên và ghi rõ ngày “lụy” lên bia đá. Ảnh; PV

Theo bà Mai ban đầu chỉ có vài ngôi mộ, nhưng số lượng "Cá Ông" 'lụy" ngày càng tăng hàng năm. "Cá Ông" sau khi được mai táng táng một vài năm, thì sẽ tiến hành bốc mộ và lập bia đá. Khi đó sẽ đặt tên cho từng ngôi mộ và được khắc lên bia đá.

"Năm nào cũng có các vị "lụy", để tang như người, có lễ 3,5,100 ngày hay hết khó. Hiện có 32 ngôi mộ, các ngài đều do tôi đặt tên rồi dân làng khắc lên bia. Một số ngôi mới nên chưa bốc cắm bia" - bà Mai, cho biết.

Bà Mai quét dọn khu mộ hàng ngày. Ảnh; PV

Khu mộ là nơi ngư dân làng Cảnh Dương cầu bình an trước khi ra khơi. Ngoài ra, ngày rằm, ngày lễ khu mộ lại nghi ngút khói hương của ngư dân.

Trao đổi với PV Báo điện tử Dân Việt, ông Cao Quý Hà - Phó Chủ tịch UBND xã Cảnh Dương, cho biết: "Chính quyền, người dân nơi đây đánh giá cao việc làm ý nghĩa của bà Mai. Khu mộ "Cá Ông" được bà Mai chăm sóc gần 20 năm nay, khi có cá "lụy" vào thì chính quyền địa phương, người dân cùng bà Mai tiến hành chôn cất, thờ phụng chu đáo. Việc làm của bà Mai được sự quan tâm, hỗ trợ từ chính quyền, người dân và các mạnh thường quân để bà có thể tiếp tục làm tốt việc làm ý nghĩa".

Tục thờ cúng cá voi ở Cảnh Dương là một tín ngưỡng cổ truyền kết hợp với sinh hoạt văn hóa - văn nghệ dân gian quyện chặt lại với nhau, tạo nên nét đẹp độc đáo mang sắc thái riêng biệt của bản sắc địa phương, góp phần làm đậm đà và phong phú thêm truyền thống văn hóa dân tộc. 

Nguyễn Tiến Dũng

Nguồn: Báo Dân Việt