Dân trí Nhà tù Hoả Lò được xem là “địa ngục trần gian” giữa lòng Hà Nội với tù nhân. Tại đây mô phỏng lại những người cộng sản bị gông cùm, đánh đập dã man trong các phòng biệt giam hay xà lim án chém.
Nhà tù Hỏa Lò có tổng diện tích hơn 12.000m2, là một nhà tù do thực dân Pháp xây dựng năm 1896 trên khu đất xưa của đất làng Phụ Khánh thuộc tổng Vĩnh Xương huyện Thọ Xương (nay là phố Hoả Lò, phường Trần Hưng Đạo, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội). Đây được cho là nhà tù lớn nhất Đông Dương thời bấy giờ.
Tên tiếng Pháp của nhà tù này lúc bấy giờ là Maison Centrale, có nghĩa là Đề lao Trung ương hay Ngục thất Hà Nội. Nơi đây từng là nơi giam giữ rất nhiều nhà cách mạng lớn của Việt Nam trong Chiến tranh Đông Dương và phi công Mỹ trong Chiến tranh Việt Nam.
Thực dân Pháp đặc biệt chú trọng trong việc xây dựng và lựa chọn nguyên vật liệu xây dựng nhà tù. Hệ thống cửa sắt, khóa được mang từ Pháp sang, được kiểm duyệt nghiêm ngặt trước khi thi công.
Với thiết kế xây dựng của trại giam cho phép Hỏa Lò thường xuyên chứa khoảng 500 tù nhân với chế độ giam giữ, ép cung cực kỳ hà khắc, dã man.
Tại đây vẫn còn những hình nộm mô phỏng những chiến sĩ cộng sản bị thực dân Pháp giam giữ, cùm kẹp.
Hàng loạt những vũ khí dùng để tra tấn những nhà cách mạng Việt Nam, trong đó man rợ nhất là cỗ máy chém khổng lồ từ thời trung cổ.
Chiếc máy chém thời trung cổ, được thiết kế bởi 2 cột trụ gỗ cao 4m với lưỡi dao được giữ ở trên cao bằng chốt. Phía dưới có một xà ngang khác và giá hẹp để tử tội đặt đầu vào.
Phía dưới là hộc sắt để rơi đầu tử tù vào, kế bên là thùng mây đan đựng thi thể.
Nhà tù Hoả Lò còn được biết đến là 1 trong 10 nhà tù khét tiếng nhất thế giới hay đứng đầu top 5 địa điểm rùng rợn nhất Đông Nam Á.
Khu xà lim tử hình gồm các buồng giam tử tù giam giữ các phạm nhân chịu án tử hình chờ ngày hành quyết.
Cachot (ngục tối) dùng để giam giữ những người tù bị trừng phạt vì vi phạm nội quy của nhà tù hoặc có hành vi chống đối (tổ chức đấu tranh, tổ chức vượt ngục, tuyên truyền cách mạng). Cachot ở Hoả Lò là "địa ngục của địa ngục", phòng giam chật hẹp, tối tăm.
Tại đây người tù bị nhốt biệt lập, bị cùm trong đêm, phải ăn ngủ vệ sinh tại chỗ, sàn giam dốc ngược khiến tù nhân không nằm được. Người tù bị giam trong Cachot chỉ sau một thời gian ngắn là bị phù nề, mắt mờ, ghẻ lở đầy người do thiếu vệ sinh, ánh sáng và cả dưỡng khí.
Hoả Lò còn được xem là “địa ngục trần gian” giữa lòng Hà Nội với tù nhân. Tại đây mô phỏng lại những người cộng sản bị gông cùm, đánh đập dã man trong các phòng biệt giam hay xà lim án chém.
Một số dụng cụ được thực dân Pháp dùng để tra tấn tù chính trị tại Sở Mật thám Hà Nội.
Buồng giam cho phạm nhân nữ được thực dân Pháp nhân nhượng hơn khi tù nhân không bị cùm chân để có thể chăm sóc con nhỏ. Đối với các nữ phạm nhân thì thực dân Pháp cũng có biện pháp tra tấn khác nhưng cũng cực kỳ độc ác, tàn nhẫn với hình thức giật điện bằng máy quay điện.
Những hình nộm mô phỏng chân thực cuộc sống của những tù nhân bị giam giữ nơi đây.
Đã có nhiều cuộc vượt ngục của tù nhân chính trị thành công khi cưa song sắt đường cống ngầm dưới sân trại tử hình chui ra ngoài.
Nhà tù Hoả Lò được công nhận là di tích lịch sử năm 1997. Toàn bộ diện tích hiện nay chỉ còn 2.434m2 được giữ lại, bảo tồn để trở thành khu di tích, phục vụ cho mục đích tham quan du lịch của những ai muốn đến và tận mắt chứng kiến khung cảnh của nhà tù thực dân trông như thế nào.
Bên ngoài nhà tù đang trưng bày những hình ảnh trong chương trình “Tìm lại ký ức” phục vụ du khách tham quan. Hàng ngày, nhà tù Hoả Lò đón hàng trăm du khách đến tham quan.
Ngọc Hưng