Tiếng củi khô gõ vào nhau răng rắc, tiếng lửa reo tí tách trong lòng lò như đang kể chuyện. Lò thì nung mẻ cũ còn chung quanh là những nghệ nhân đang trong công đoạn để sản xuất mẻ mới.

Đừng để những hình tượng dễ thương, bé nhỏ kia đánh lừa bởi nặn gốm không dễ chút nào, đây là điều có thể khẳng định ngay lập tức.

Anh Thắng, người nghệ nhân đã động viên chúng tôi thử sức, cười bảo: “Dễ lắm, cứ làm như tôi là được. Nặn đều cỡ... 1.000 con tượng mỗi ngày là giỏi ngay!”. Tưởng chỉ là xoay xoay, nắn nắn mà làm ra tượng, ai ngờ phải căn lực, đều tay, thậm chí phải “cảm” được đất. Ném nhẹ quá thì không bám khuôn, mạnh tay lại méo lệch cả hình.

Sau công đoạn tạo hình, sản phẩm được mang đi gọt dũa, bỏ đi lớp màng đất quanh thành phẩm. Gần như ai làm công đoạn này cũng đều lia mũi dao theo phản xạ bởi đã quá đỗi thành thục.

Sau đó những bức tượng bé nhỏ được mang đi phơi khô, có khi mất cả tháng rồi mới đem đi tráng men, nung lò.

Men da lươn, thứ men nâu óng hoặc nâu sậm đặc trưng của Phù Lãng được tạo từ tro củi và các loại oxit tự nhiên chính là lớp áo mang đến vẻ đẹp độc đáo cho từng món đồ gốm.

Không chỉ là nơi lưu giữ ký ức nghề truyền thống, Phù Lãng còn là điểm đến của những đơn hàng mang tính cá nhân hóa cao từ các đối tác nước ngoài.

Nhiều sản phẩm tại đây được thiết kế theo mẫu riêng biệt, theo đúng gu thẩm mỹ và đặc tính văn hóa của từng quốc gia – từ châu Âu đến Nhật Bản, Hàn Quốc và cả một số quốc gia Trung Đông.

Như những linh vật này, chúng đang được thành hình và thổi hồn để chờ ngày sang Nhật Bản. Chính nhờ những sản phẩm "may đo" chiều theo ý thích khách hàng này đã giúp cho rất nhiều nhân công của làng có công việc và thu nhập khấm khá.

Những đơn hàng này thường đi kèm điều kiện sản xuất độc quyền, có ký hợp đồng ràng buộc chặt chẽ và yêu cầu cao về kỹ thuật.

Đặc biệt, khách hàng không chỉ chọn mẫu mã mà còn yêu cầu giữ đúng kỹ thuật thủ công từ nguyên liệu, men, đến cách nung bằng củi như một phần không thể thay thế của giá trị sản phẩm.

Du khách đến đây không chỉ để mua vài món đồ lưu niệm, mà còn để sống chậm lại, chạm vào đất, ngửi mùi khói, nghe tiếng củi nổ lách tách trong lò, và hiểu rằng: có những giá trị không bao giờ cũ.

Chỉ vài tiếng đồng hồ tại làng, tôi đã thấy không ít đoàn khách nước ngoài ghé đến. Họ ngạc nhiên trước vẻ đẹp thủ công và hơn hết là trước sự niềm nở, chân tình của người thợ gốm ở đây.

Điều khiến làng gốm Phù Lãng được các đối tác quốc tế tin tưởng chính là sự hội tụ của ba yếu tố: đất hợp, thợ giỏi và nghề bền.

Đất sét nơi đây khi kết hợp cùng bàn tay khéo léo của người thợ lành nghề sẽ cho ra những sản phẩm vừa bền vừa mang “hơi thở của đất”. Quá trình nung củi tưởng như lạc hậu lại chính là điểm khác biệt tạo nên vết men loang, vết táp lửa độc bản mà khách quốc tế mê mẩn vì không thể tái tạo bằng công nghiệp.

"Thường thì cũng có người bám lò, nhưng sau này lớp trẻ cũng đi xa làm việc. Ấy vậy mà cứ theo vụ, nhàn việc là mọi người lại về để làm gốm", những người thợ chia sẻ với chúng tôi về câu chuyện tại sao số lượng lò lại giảm trong những năm qua.

Không có nút điều chỉnh nhiệt, không có đồng hồ canh giờ, tất cả phụ thuộc vào kinh nghiệm và cảm nhận của người thợ.

Ba đến bốn người thay phiên nhau tiếp củi, từng thanh keo khô được nhét sâu vào miệng lò, lửa bén rất nhanh và bốc lên thành dải đỏ rực. Nhiệt độ trong lò có khi lên tới 1.000°C và phải giữ đều suốt 4 ngày 3 đêm, người đun không dám rời mắt.

Nhìn sắc lửa, nghe tiếng củi cháy, ngửi mùi khói mà đoán được lửa đang “ăn” sâu đến đâu.

Những vết loang men mà người dân nơi đây gọi là “vết táp lửa” sau khi nung là hoàn toàn ngẫu nhiên và chính là thứ mà giới sành gốm trên thế giới say mê, vì không cái nào giống cái nào.

Làng gốm Phù Lãng không đơn thuần là nơi sản xuất đồ gốm. Đây là một bảo tàng sống về nghề truyền thống Việt Nam, là biểu tượng của sự bền bỉ, sáng tạo và lòng yêu nghề của người dân Kinh Bắc.

Trong bối cảnh nhiều làng nghề truyền thống đang mai một, việc một làng quê ven sông như Phù Lãng giữ vững tay nghề và bước chân được vào “sân chơi toàn cầu” là điều không dễ. Ấy thế mà “mình không tìm người mà người tới với mình”, đó lại là nét đặc sắc, riêng có.

Nguyễn Trung Hiếu

Nguồn: Báo Nhân Dân