Với 96% dân số là người dân tộc thiểu số, gồm các dân tộc chủ yếu như Tày, Dao, Sán Chỉ, Sán Dìu… Bình Liêu là một “bảo tàng sống” về bản sắc văn hóa vùng cao. Từ tiếng nói, trang phục, kiến trúc, ẩm thực đến các nghi lễ tín ngưỡng, lễ hội truyền thống đều được cộng đồng các dân tộc gìn giữ và trao truyền qua nhiều thế hệ. Các lễ hội, như: Lễ hội đình Lục Nà, Hội Soóng cọ, Ngày Kiêng gió, Hội hoa sở, Hội mùa vàng… được tổ chức hằng năm không chỉ khơi dậy tinh thần cộng đồng, mà còn là nơi hội tụ của những giá trị văn hóa đặc sắc, như: Hát Then - đàn tính của người Tày, hát Pả dung của người Dao, hát Soóng cọ của người Sán Chỉ. Các lễ hội đều kết hợp giữa phần lễ và phần hội với những trò chơi dân gian như ném còn, đẩy gậy, kéo co, tạo nên không gian văn hóa đậm đà bản sắc.
Nhằm bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống, Bình Liêu thường xuyên mở các lớp truyền dạy dân ca dân vũ như hát Then, Soóng cọ, Pả dung; tổ chức các cuộc thi trình diễn trang phục dân tộc, hội thi văn nghệ dân gian, liên hoan nghệ thuật quần chúng…

Trường THCS Lục Hồn (huyện Bình Liêu) thường xuyên tổ chức các buổi học ngoại khóa dạy đàn tính, hát then cho học sinh. Ảnh: Phạm Học

Từ năm 2014 đến nay, Bình Liêu đã đầu tư hàng chục tỷ đồng cho công tác: Cải tạo đình Lục Nà, xây dựng hồ sơ công nhận danh thắng ruộng bậc thang xã Lục Hồn là di tích cấp tỉnh, hoàn thiện hồ sơ đưa hát Soóng cọ vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia. Đặc biệt, nghi lễ Then của người Tày Bình Liêu đã được UNESCO ghi danh là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.

Xác định văn hóa là nền tảng để phát triển du lịch bền vững, Bình Liêu đã xây dựng các đề án bảo tồn văn hóa gắn với phát triển du lịch cộng đồng. Trong đó, các đề án tiêu biểu, như: Bảo tồn giá trị văn hóa người Tày tại bản Phạt Chỉ (xã Đồng Tâm), bảo tồn văn hóa người Dao tại bản Sông Moóc (xã Đồng Văn) hay người Sán Chỉ tại bản Lục Ngù (xã Húc Động) được triển khai bài bản, hướng đến xây dựng các “làng du lịch sinh thái - văn hóa”.

Các hoạt động văn hóa tại Ngày hội Kiêng gió xã Đồng Văn, huyện Bình Liêu

Nhờ kết hợp khéo léo giữa văn hóa truyền thống và du lịch, tại Bình Liêu đã hình thành các sản phẩm du lịch đặc sắc, như: Tour du lịch mùa hoa sở, mùa vàng ruộng bậc thang, các chương trình biểu diễn dân ca dân vũ tại các bản làng... Từ đó, văn hóa không chỉ được bảo tồn mà còn trở thành sinh kế, góp phần xóa đói giảm nghèo, nâng cao đời sống người dân.

Chợ phiên Bình Liêu

Với phương châm “mỗi thôn bản là một không gian văn hóa”, Bình Liêu đã hoàn thiện và đưa vào sử dụng 86/86 nhà văn hóa thôn bản, 6/7 nhà văn hóa xã, tạo điều kiện cho người dân tham gia các hoạt động văn hóa - thể thao. Ngoài ra, huyện còn chú trọng xây dựng các thiết chế quy mô lớn, như: Quảng trường 25/12, Khu liên hiệp thể thao, bể bơi thị trấn… phục vụ nhu cầu hưởng thụ văn hóa của người dân. Huyện cũng tích cực triển khai phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, đưa nội dung thực hiện nếp sống văn minh vào hương ước, quy ước thôn bản. Đến nay, tỷ lệ thôn, khu phố văn hóa đạt trên 98%, gia đình văn hóa đạt gần 90%.

Bước vào giai đoạn phát triển mới, xác định nhiệm vụ bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc là then chốt, Bình Liêu chú trọng đầu tư nguồn lực, nâng cao chất lượng đội ngũ làm văn hóa, phát huy vai trò của nghệ nhân, người uy tín; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số trong lưu giữ và quảng bá di sản văn hóa.

Mua bán trang phục dân tộc tại chợ Đồng Văn, xã Đồng Văn, huyện Bình Liêu

Đặc biệt, việc xây dựng các sản phẩm du lịch đặc thù gắn với văn hóa truyền thống đang mở ra cơ hội lớn để văn hóa dân tộc trở thành động lực phát triển bền vững, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân.

Với những nỗ lực không ngừng nghỉ, Bình Liêu đã trở thành điểm sáng trong bảo tồn và phát huy văn hóa truyền thống vùng cao. Trong dòng chảy hiện đại, văn hóa không bị phai nhạt mà càng thêm tỏa sáng, trở thành “bản sắc” riêng có, là niềm tự hào, là nguồn lực to lớn để Bình Liêu hội nhập, phát triển bền vững.

Hữu Việt

Báo Quảng Ninh điện tử - baoquangninh.vn - Đăng ngày 21/6/2025