Khu phố Thanh Sơn, phường Vũ Ninh, thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh là vùng quê cỏ sớm được con người đến sinh cơ, lập nghiệp. Theo các bậc cao niên tại khu phố cho biết, đỉnh Thanh Sơn có từ rất lâu đời.

Trước năm 1960, ngôi đỉnh cổ ấy vẫn còn tồn tại, quy mô khá to lớn. Qua Nghi môn kiểu trụ biểu là sân đình rộng, hai bên sân đình là nhà Tả vu và Hữu vu, tiếp theo là Tòa Tiền tế 5 gian 2 dĩ. 
Đại đình có kiến trúc kiểu chữ Đinh, gồm Đại bái và Hậu cung. Tòa Đại bái 5 gian 2 dĩ, tường hồi bít đốc, gian chính điện làm theo kiểu lòng thuyền, các gian còn lại lát sàn gỗ. Hậu cung một gian nối liền vuông góc với Đại bái..
Năm 1960, địa phương cho tháo rỡ đại đỉnh và tiền tế lấy vật liệu làm trường học và nhà kho. Năm 1973, hậu cung của đỉnh cũng bị tháo rỡ hoàn toàn. 

Năm 2000, với truyền thống hướng về nguồn cội và sự quan tâm của cấp ủy, chính quyền, sự đồng thuận của nhân dân địa phương, Thanh Sơn đã phục dựng lại Tòa đại đỉnh, bao gồm Đại bái và hậu cung trên nền xưa đất cũ.
Năm 2005, địa phương tiếp tục xây dựng lại Tòa tiền tế. Năm 2007, xây dựng nghi môn, sân vườn, nhà bia Thanh Sơn thần tích bi ký.

Trong các năm 2008, 2010, 2013, địa phương tiếp tục hoàn chỉnh xây dựng các hạng mục của đỉnh như hệ thống tưởng bao khuôn viên di tích, nhà bia hậu và hệ thống cửa của đại đỉnh, sơn sửa lại di tích, v.v. 
Hiện nay, đỉnh khu phố Thanh Sơn là một quần thể kiến trúc gồm Nghi môn, nhà bia, tòa Tiền tế, Đại bái và hậu cung. Đỉnh quay hướng chính nam

Nghi môn đỉnh kiểu Tam quan trụ biểu, gồm 2 trụ chính và 2 trụ phụ tạo thành một cổng chính và hai cổng phụ. Đỉnh trụ đắp tứ phượng. Mái nghi môn kiểu chồng diêm 2 tầng 8 mái uốn đầu đao, cổ diềm đắp nề rồng và tên đình. Hai trụ chính có đôi câu đối ca ngợi công lao của thần.

Hiển hách uy linh, phúc giáng thôn thuyên, nghi hữu tập. Thông minh chính trực, dương thiện, phạt ác, dĩ vô tư. 

Sau nghi môn là sân đình lát gạch bát, 2 bên có 2 nhà bia. Tiếp theo là tòa tiền tế, có kiến trúc kiểu chồng diêm, 2 tầng, 8 mái, lập ngói mũi hải. Trên bờ nóc trang trí lưỡng long trầu nhật, đầu bờ nóc 2 con kìm. Bờ dài chạy vuông góc với bờ nóc để trơn, không trang trí. Bờ guột chạy chéo ra góc mái, kết hợp với tầu mái 2 bên, vươn lên tạo thành đầu đao.

Trên đầu đao đắp nề lân phun mây, đầu rồng. Cổ diềm lắp đặt cửa thoáng, trổ hình chữ thọ. Chính giữa có 3 chữ hán tự: Thanh sơn đỉnh.
Tòa Tiền tế 5 gian, 2 chái, các bộ vì nóc kiểu trồng rường giá chiêng, vì nách kẻ chuyển, bây hiên. Tòa tiền tế được chạm khắc trang trí hoa lá cách điệu trên câu đầu, xà nách, đầu rồng trên đầu dư, bào trơn soi gờ chỉ. Nam gian chính lắp cửa thượng song hạ bản. Phía sau tiền tế đẻ trống, thông vào đại đình.
Gian giữa trong cùng của Tiền tế được bài trí Hương án, chạm khắc tinh xảo, sơn son thép vàng, trên bầy các đồ thờ tự như bát hương, mâm bồng, cây nến, đỉnh hương, lọ hoa, đài nước, đảng tế, v.v.

Trên hai cột quân phía sau treo đôi câu đối: Sinh vi lương tướng, vi trung thần lẫm liệt. Hóa tác tôn thần, tác hiển thánh đại vương. 

Tạm dịch: Sống làm tướng giỏi, trung thần, lẫm liệt. Hóa làm tôn thần, hiển thánh đại vương. Phía trước hương áng là sập thờ, trên đó là bức cửa võng, sơn son thép vàng, chạm khắc tư linh.

Sau Tòa Tiền tế, cách một khoảng không gian nhỏ là Đại đình, bao gồm Đại bái và hậu cung, tạo thành mặt bằng hình chữ đinh. Đại đình xây kiểu tường hồi bít đốc, 3 gian, 2 trái, 4 mái uốn đầu đao, lợp ngói vẩy hến. Trên bờ nóc trang trí lưỡng long trầu nguyệt. Đầu bờ nóc đắp con kìm. Bờ dài nối với bờ guột, đắp nề nghê chầu. Trên đầu đao gắn đầu rồng, phượng và vân mây.

Các vị nóc  kiểu trồng rường, giá chiêng, vị nách đặt kẻ ngồi. Các cấu kiện kiến trúc đại đình bào trơn, soi gờ chỉ đơn giản. 3 gian chính điện tòa Đại bái lắp cửa thượng song hạ bản. 

Gian chính điện bày hương án thờ Tam vị Thành hoàng, được chạm khắc tinh xảo, sơn son thếp vàng. Bên trên bầy các đồ thờ tự như bát hương, mâm bồng, cây đèn, đỉnh hương, đải nước, v.v. Trước hương án là sập thờ trang trí hoa dây, trên bầy mâm bồng, ống hương.

Gian bên trái đại đình có ban thờ hậu. Hậu cung một gian, đặt long ngai, bài vị và hương án thờ phụng các vị thành hoàng.

 

 

 

 

 

 

 

 

 Hiện Đỉnh Thanh Sơn còn bảo lưu được nhiều hiện vật quý, có giá trị văn hóa lịch sử như chuông đồng, kiệu, ngai, bài vị, từ thời Nguyễn. 

Tam vị thành hoàng thờ phụng trong Đình là ba vị nhân thần, đó là: Đệ nhất Đương Giang Đại Vương Trương Hống, Đệ nhị Tương Quán Đại Vương, Trương Hát, Đệ tam Châu Lan, Đại Vương cùng nhị vị công chúa Cúc Hoa, Quế Hoa.

Các ngài có công giúp Triệu Quang Phụng đánh đuổi giặc Lương vào thế kỷ thứ 6. Tướng công Châu Lang đã phò giúp vua Quang Trung đánh đuổi giặc Thanh. Sau khi các ngài mất lại hiển ứng âm phù các triều vua đánh giặc, được các triều đại đời sau sắc phong, chuẩn cho khu Thanh Sơn hương hỏa phụng thờ. 

Đình Thanh Sơn nằm trong hệ thống đình đền thờ phụng Đức Thánh Tam Giang. Dọc đối bờ sông Cầu, từ Thượng Đu Đuẩm, Thái Nguyên, Hạ Lục Đầu Giang, Bắc Ninh, hiện có gần 400 làng thờ phụng Thánh Tam Giang.

 Lễ hội truyền thống đình khu phố Thanh Sơn được tổ chức hàng năm vào ngày 9-10 tháng 8 âm lịch. Theo lệ, ngày 9 tháng 8 làm lễ mở cửa đình. Ngày 10 tháng 8, các giáp và người dân mang lễ vật gia đình lễ và tế thần. Trong lễ hội, ngoài các nghi thức tế lễ theo truyền thống còn trình diễn các làn điệu dân ca cổ truyền và các trò chơi dân gian, thể thao. 

Ngày 10 tháng 8, tại đình diễn ra hoạt động tế lễ, rước bát hương từ đình về đền quan và làm lễ an vị.

Đình Thanh Sơn được UBND tỉnh xếp hạng và cấp bằng di lích Lịch sử - Văn hóa vào năm 2013.

Nguồn: Cổng thông tin điện tử tỉnh Bắc Ninh