Vải thiều là thứ quả ngọt, dễ ăn chín vào chính vụ từ 22-4 đến hết tháng 5 âm lịch hàng năm. Thời điểm này, vải nây quả, gai bằng, đỏ đều và có độ ngọt cao nhất. Hái vải buổi sáng thì tươi, hái trưa hơi héo và hái chiều thì đậm đà.
Nói vậy, không phải là trước thời điểm này không có vải để ăn, vẫn có. Bởi, vải thì có nhiều loại lắm: Vải u hồng, vải Thanh Hà, vải Thái Nguyên, vải Lục Nam….nhiều nơi ở phía bắc nhưng vải thiều Lục Ngạn, Bắc Giang được nhiều người ưa chuộng và là vựa vải lớn nhất cả nước.
Quả vải thiều Lục Ngạn, Bắc Giang
Ở Lục Ngạn, 10 nhà thì
9,5 có trồng vải. Huyện Lục Ngạn rất rộng với diện tích 1.012 km² và 31 xã cả thị trấn
Chũ. Thế nhưng không phải vải thiều ở khu vực nào cũng đẹp và ngon như nhau vì
còn tùy vào thổ nhưỡng mỗi xã.
Quả vải ngon được đánh giá theo các tiêu chí: Kích thước quả, độ ngọt, kích thước hạt, có sâu cuống hay không, tươi hay héo, cùi trong hay đục. Đấy là việc ta đã bóc quả vải và ăn cảm nhận. Nhìn bề ngoài thì làm sao để nhận biết.
Quả vải thiều ngon, có cuống nhỏ
Thịt trong, cùi dày
Quả vải to hay nhỏ không quan trọng mà quả phải tươi, vỏ chín đỏ đều, gai không còn nhọn mà phẳng, mịn thì bóc vỏ mới mỏng, cùi mới dày. Hình dáng quả hơi thon (không phải thon nhọn cả quả), cuống nhỏ, không có lỗ. Vải có lỗ tức là đã bị sâu cuống. Quả vải dáng vuông hoặc tròn là hạt to, cùi mỏng.
Quả dáng thon có hạt nhỏ, cùi dày hơn quả tròn, dáng vuông
Quả vải chưa chín đều, còn nhiều gai quả, vỏ chưa mịn
Xe rùa chở vải thiều từ vườn về nhà
Quả vải thiều đã chín đỏ đều
Để mua đúng vải thiều Lục Ngạn, bạn còn lưu ý thêm về lạt buộc vải. Lạt được chẻ dày dặn từ ống giang đực. Cách chẻ này giúp lạt chắc chắn, buộc được bó vải to và chắc. Người Lục Ngạn không trẻ lạt mỏng, mềm như lạt buộc bánh trưng.
Bó vải của người Lục Ngạn bao giờ cũng rất to từ 3-4 kg, thậm chí tay to có thể bó tới 5kg. Mỗi ngày, bà con bán hơn tạ cho đến vài tạ vải mà buộc 1-2kg thì đến bao giờ mới xong.
Trước đây, bà con Lục Ngạn chặt cuống vải bằng dao, ngày nay, mọi người đã dùng kéo.
Lạt buộc vải thiều được chẻ từ cây giang, chẻ dày lạt để buộc chắc hơn.
Các món ngon từ quả vải thiều như chè vải hạt sen, sinh tố vải, kem vải, chè canh gà, vải nấu mướp đắng…Món nào món nấy đậm đà, ngon mà thèm lắm! Đơn giản nhất là cất vải tủ lạnh ăn dần, quả tươi mát mà ngọt lịm.
Chè vải thiều hạt sen
Sinh tố vải thiều và chanh tươi