Tương truyền thần là con của vua Hùng thứ 8 là Huy Vương và Tiên Dung Châu. Ngày 15 tháng giêng năm Giáp Thìn, đệ nhị tiên cung tên gọi là Tiên Dung Châu xuất thần hạ giới, tiên nữ giáng sinh. Nàng lớn lên sắc đẹp tuyệt trần vời khôn tả xiết.

Ngược dòng thời gian, khi có cuộc nhàn du ở Phong Châu vui duyên tiên lành, Vua Hùng thứ 8 là Huy Vương ưng ý liền phong nàng làm cung phi chính thất. Bà Dung Châu sinh được 5 người con trai.

Trong đó, tổng Thịnh Đức thờ vị thần thứ 2 trong năm vị hoàng tử. Khi quan giám Quốc sư mang sắc đến trang Thịnh Phúc triệu tập các vị bô lão trao sắc và 30 quan tiền để dân thiết lập đền thờ miếu thờ thần đời đời nhớ ơn, hương khói thờ phụng.

Đền được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa nghệ thuật và kiến trúc cổ.

Theo các ghi chép lịch sử, đền thờ phụng nhân thần Quảng Bác Đại Vương. Trong tâm thức dân gian người Việt, thần là biểu tượng anh hùng văn hóa, giỏi đánh giặc, tài trị thủy, là công thần bảo vệ gìn giữ nước Văn Lang ở vùng phía Nam.

Về kiến trúc nghệ thuật, đền Ba Sa còn bảo lưu được nhiều hiện vật có giá trị như voi đá, ngựa đá, cây hương đá, chuông đồng… Được biểu hiện qua tổng thể kiến trúc của đền như sau:

Đền thôn Thần tọa lạc trên lưng hình con cá chép, đầu cá hướng về ngã ba sông (cống Thần). Đền chính hướng Đông phía trước là sông Măng Giang, dòng sông nối giữa sông Đáy với sông Nhuệ, nơi hội tụ ngã ba Cống Thần.

 

 

Tổng thể kiến trúc của đền gồm: ngôi đền Thượng, nhà Tả Vu, đền Mẫu.

Ngôi đền Thượng là công trình kiến trúc chính được kết cấu theo kiểu chữ đinh có đại bái và hậu đền, tường xây gạch xung quanh, đầu hồi bít đốc, hai mái chảy lợp ngói ri. Trên đầu hồi có đấu vuông, giữa bờ nóc là hai rồng chầu mặt trăng (lưỡng long chầu nguyệt) nghệ thuật phục chế theo lối rồng thời Nguyễn nằm dải uốn cong nhiều lớp hình sin, đuôi soắn thân rồng thon nhiều lớp vẩy, miệng rồng ngậm viên ngọc quý, bờm bay.

Hậu cung đền làm theo kiểu chuôi vồ đấu chữ đinh vào gian giữa đại bái kéo dài sâu phía sau. Phía trước treo một tấm đại tự biển gỗ nền đỏ. Xung quanh viền lưỡng long chầu nguyệt, hoa dây, phượng rồng hóa lá ghi ba chữ “Tối Linh Từ”.

Chính cung là đền thờ Đức Thượng đẳng quảng bác Đại Vương. Ngai thờ tạc hình rồng, thân kiểu chấn song con tiện. Dưới bệ trang trí nhiều ô hoa văn tứ linh.

Nhà Tả vu, nơi khách đến nghỉ ngơi vào thăm quan là ngôi nhà ba gian hình chữ nhật, kiến trúc vì kèo quá giang hai hàng cột, kỹ thuật bào trơn đóng bén.

Đền Mẫu nằm phía trái đền Đức Thượng Đẳng sát cạnh bờ sông Măng Giang. Ngôi đền làm theo kiểu chữ đinh cổ 3 gian đại bái, 3 gian hậu điện, xây theo kiểu tường hồi bít đốc, kiến trúc vì kèo cầu quá giang theo lối truyền thống.

Từ những đặc trưng vể lịch sử văn hoá – kiến trúc nghệ thuật đền Ba Sa được Bộ Văn hoá thông tin ( nay là Bộ Văn hoá, Thể Thao và Du lịch) công nhận theo Quyết định số: 06/2000/QĐ – BVH ngày 13 tháng 4 năm 2000.