Tương truyền, nữ tướng Cẩm Hoa, tên thật là Nguyễn Thị Cẩm Hoa, sinh năm Canh Thân, cha là Nguyễn Hậu làm quan Châu Ái (Thanh Hóa ngày nay), mẹ là Trần Thị Đức.

Ông Nguyễn Hậu quê ở làng Thượng Phán, xã Quỳnh Hoàng, huyện Quỳnh Phụ, bà Trần Thị Đức quê ở làng Lộ Xá, xã Thăng Long, huyện Đông Hưng. Hai ông bà lấy nhau bao nhiêu năm mới sinh hạ được một người con gái đặt tên là Cẩm Hoa, ý mong mỏi đứa con gái yêu quý của ông bà sau này lớn lên xinh đẹp như hoa gấm. Cẩm Hoa lớn lên trong vòng tay yêu thương vô hạn của ông bà Nguyễn Hậu, càng lớn Cẩm Hoa càng xinh đẹp, nết na.

Nhưng, quân Đông Hán tràn sang đô hộ, giày xéo nước ta gây bao cảnh lầm than khổ cực, chính sách đồng hóa của giặc Hán tàn bạo, tuy làm quan Châu Ái nhưng ông Nguyễn Hậu không chịu khuất phục, tính khí cương cường, thương dân, yêu nước nên bị Thái thú Tô Định giết hại lại còn sai quân đi tìm bắt hai mẹ con bà Cẩm Hoa về làm nô tỳ. Cẩm Hoa cùng mẹ phải chạy về quê ngoại Lộ Xá ...

Tương truyền, trước khi hội về Phong Châu, Cẩm Hoa đã về quê cha ở làng Thượng Phán bái yết tổ tông. Bà để lại nơi đây một mũi tên đồng với lời thề đền nợ nước, trả thù nhà.

Bà trở lại quê mẹ ở Lộ Xá trút bỏ trâm thoa, tạm biệt dân làng rồi cùng các gia thân, anh tài, hào kiệt trong vùng phất cờ đào lên đường giết giặc. Để tưởng nhớ ngày bà xuất quân theo Hai Bà trưng dựng cờ khởi nghĩa, dân trang Lộ Xá viết đôi câu đối tặng bà trước lúc đi xa:

Quỳnh Côi di chỉ tiêu dư hậu

Lộ Xá đầu thoa nhân cố lư

Nghĩa là:

Dấu tích Quỳnh Côi lưu hậu thế

Quăng thoa Lộ Xá nhớ muôn đời

Bà nhận đôi câu đối mà dân trang Lộ Xá dâng tặng, đọc rồi mỉm cười cảm tạ các vị bô lão cùng các dân trang đã dành tặng tình cảm chứa chan và gửi gắm niềm hy vọng ở nơi bà. Bà cưỡi hồng mã, lặng nhìn dân trang lần cuối, ánh mắt rực cháy lòng căm hận quân thù. Đội quân do bà chỉ huy phất cờ hành quân hướng về đất Phong Châu.

Gia nhập đội quân của Hai Bà Trưng, Cẩm Hoa được phong nữ tướng đảm trách đánh thành Mai Lĩnh. Chỉ huy đội quân được tôi luyện, bà nhanh chóng hạ thành Mai Lĩnh góp phần cùng các cánh quân trong đội quân hùng hậu của Hai Bà dẹp tan quân giặc, giải phóng hoàn toàn 65 quận, thành thu lại đất Lĩnh Nam, giặc Đông Hán bại trận chạy toán loạn về nước.

Bị thua đau, quân Đông Hán không nguôi mộng bá vương quyết tâm quay lại cai trị đất Lĩnh Nam. Vào năm 42 (sau Công nguyên), Hán Quang Vũ (tức Hán Quang Vũ Đế) tên thật là Lưu Tú là vị Hoàng Đế sáng lập nhà Đông Hán đồng thời là vị Hoàng Đế thứ 16 của nhà Hán sai Mã Viện quay trở lại đánh chiếm Lĩnh Nam.

Trước thế giặc mạnh như chẻ tre, Hai Bà Trưng hạ lệnh cho Cẩm Hoa bên cạnh Hai Bà chiến đấu bảo vệ thành Cấm Khê. Thành Cấm Khê thất thủ, Hai Bà Trưng cùng đội quân của Cẩm Hoa rút chạy đến bến sông Hát. Tại đây, Hai Bà Trưng đã tuẫn tiết. Còn bà Cẩm Hoa cũng bị thương nhưng bà đã cố gắng cùng vệ binh vừa đánh giặc vừa tìm cách rút về Lộ Xá.

Khi về đến Lộ Giang (khúc sông ở cạnh Lộ Xá, nay thuộc xã Thăng Long, huyện Đông Hưng) thì cùng đường. Quân Đông Hán vẫn đuổi riết sau lưng. Trước tình thế giặc Đông Hán truy sát, để giữ khí tiết và cũng để giữ cho dân trang Lộ Xá thoát khỏi cảnh tàn sát của quân giặc, nữ tướng Cẩm Hoa đã chọn cách tuẫn tiết. Trước khi chết, bà ngửa mặt lên trời mà than rằng: “Ta sinh vì việc nước, nay chết vì việc nước, chết cũng như sống vậy” rồi trẫm mình xuống dòng sông.

Ghi nhớ công lao của bà, dân trang Lộ Xá đã dựng đền thờ bà ở làng Rèm , gọi là đền Rèm (nay thuộc thôn An Liêm, xã Thăng Long) hương khói thờ phụng bà cho đến ngày hôm nay.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Trong đền có hai vế đối ghi nhớ công lao của bà:

“Trừ Tô Định chi tham tàn Mai Lĩnh ngoại kỷ hoàn gia vũ trụ

Vị Trưng vương nhị xướng Hát Giang môn công ký nữ anh hùng”

Tạm dịch là:

“Giết Tô Định tham tàn trận đánh thành Mai Lĩnh công lao to lớn như vũ trụ bao la

Cùng Trưng vương xướng nghĩa Hát Giang Môn liệt nữ anh hùng được lưu truyền hậu thế” .

 Trong gia phả họ Đinh ở Bình Lăng (Hưng Hà) có chép: “khi Lê Lợi sai tướng quân Đinh Liệt và Lê Sát cùng đạo quân Thiết Đột đi chặn đánh 15 vạn quân nhà Minh xâm lược do Liễu Thăng và Mộc Thạch tràn sang.

Trước khi vào trận, Đinh Liệt về Đông Đô (Hưng Hà) bái yết ngoại tổ có ghé qua đền thờ nữ tướng Cẩm Hoa ở làng Rèm (xã Thăng Long, Đông Hưng nay) cầu nguyện, bà linh ứng phù Đinh Liệt thắng giặc”, thật đúng như lời bà nói “chết như sống”. Đền thờ bà còn câu đối: “Nghĩa khí phò Trưng Vương diệt vong Bắc quốc/ Hiển linh giúp Đinh tướng khôi phục Nam bang”.