Đình làng Đại Điền nơi tôn thờ hai mẹ con vị Thành Hoàng, được thần tích ghi chép tỷ mỉ về nguồn gốc, công lao trong cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng. Cả hai vị (có lẽ trước đây trong xã còn thờ hai vị tôn thần nữa là Cao Sơn, tương truyền là danh tướng thời Hùng Vương, Nam Hải Đại Vương Phạm Tử Nghi người xã Vĩnh Niệm - một danh tướng thời Mạc thế kỷ 16, nhưng thần tích lưu tại đình Đại Điền không giữ được). Có nét chung, cả 4 vị Thần hoàng đều được nhiều triều Vua phong sắc, ban tặng mỹ tự, ghi nhận là những người có công giúp nước, giúp dân.

Căn cứ vào nội dung hai cuốn thần tích chữ Hán, hiện đang được nhân dân Tân Viên lưu giữ tại di tích của địa phương, Hội đồng lịch sử Hải Phòng biên dịch và giám định văn bản năm 1989, nội dung hai cuốn thần phả đều ghi: Năm 40, cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng nổ ra từ đất Mê Linh, chống lại ách đô hộ của nhà Đông Hán. Có vị đô chỉ huy sứ tên là Ngũ Đạo dẫn 2.000 quân đi tuần phòng ven biển xứ Đông, đến khu Đại Điền trang Thượng Câu, xét thấy cảnh vật nơi đây có núi sông đẹp đẽ, địa thế cao ráo, có nơi cắm trại đóng quân chống lại giặc Hán - Toàn thể cư dân khu Đại Điền, trang Thượng Cầu vô cùng kính nể, xin theo làm thần tử. Ngũ Đạo nhận lời, đã lựa chọn trong số trai làng có sức vóc khoẻ mạnh, lấy 15 người theo giúp việc quân.

Năm 43 cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng thất bại. Ngũ Đạo tướng quân cùng thân mẫu là Trần Thị Trịnh cùng hoá vào ngày 10/11 âm lịch). Nhân dân Đại Điền cùng các làng xã lân cận ghi nhớ công đức của hai vị lập nơi thờ tự từ ngày đó. Tại cuốn thần phả do Nguyễn Bảo soạn còn viết rõ: “ Bà Chiêu Thai cùng con trai là Ngũ Đạo tham gia khởi nghĩ Hai Bà Trung có công lớn được phong thưởng chức về sau khi hoá đã được nhiều triều Vua phong sắc phong, thuộc các triều Vua: Nguyễn Thành Thái năm thứ nhất (kỷ Dậu 1889), Duy Tân năm thứ 2 (1909) và Khải Định năm thứ 9 (1925). Nội dung các đạo sắc đều có mỹ tư, tôn vinh công lao giúp nước cứu dân của hai vị.

Bản thân thần tích do Đông các Đại học sĩ Nguyễn Bính, Nguyễn Hiền soạn, phụng sao năm Vĩnh Hựu 3 (Ất Mão 1738) ghi: “ Sau khi cùng hoá, hai mẹ con thánh tử, thánh Mẫu có công âm phù cho Vua Lê Đại Hành đánh quân Tổng trên sông Bạch Đằng vào năm Tân Tỵ 981 thắng lợi - Vua Lê cảm kích cho dân trang lập nơi thờ tự tại địa phương từ ngày đó. Trong các làng xã thuộc địa bàn tổng DuViên trước năm 1945 như: Du Viên, Kinh Điền Lương Câu, Thượng Câu, Đại Điền đều có truyền thống thờ Thánh tử, Thánh mẫu, tức là thờ mẹ và người con trai Ngũ Đạo, có công tham gia cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng năm 40, tại đền, từ, đình miếu của từng địa phương, chứng minh cho truyền thống chống ngoại xâm, bảo vệ độc lập dân tộc từ rất sớm chống ngoại xâm, bảo vệ độc lập dân tộc từ rất sớm của cư dân vùng duyên hải.

Trận chiến đấu tập kích tỉnh lỵ Kiến An đêm 20/4/1953 với sự chuẩn bị hết sức chu đáo về hậu cần giải quyết hậu quả, cấp cứu thương binh, tải thương bằng thuyền, đấu tranh binh vận kêu gọi binh lính không làm bia đỡ đạn, bắn giết đồng bào mình... được nhân dân và cán bộ cơ sở Tân Viên thực hiện chu đáo, góp phần vào thắng lợi trận tập kích của quân ta vào tỉnh lỵ Kiến An.

Địch tập trung ca nô, tàu chiến trên sông Văn Úc hoả lực pháo từ Ruồn, Tiên Cựu, Khuể tới tấp bắn về Đại Điền. Cho dù làng xã chìm ngập trong khói bom đạn, người Tân Viên - Đại Điền vẫn kiên trì triển khai mạng lưới hậu cần, giúp đỡ lực lượng chiến đấu đào công sự, góp phần quan trọng vào thắng lợi. Suốt một ngày chiến đấu ác liệt, địch trút xuống làng xã Đại Điền 53 quả bom phá dọn đường cho đợt xung phong của bộ binh vào làng Đại Điện nhỏ bé chưa đầy 2km mà vẫn không sao chiếm được.

Sách “Hải Phòng lịch sử kháng chiến chống thực dân Pháp Trang 172 đánh giá: “Chiến thắng Kiến An - Đại Điền càng khẳng định vai trò lớn của nhân dân vùng tạm bị chiếm, tinh thần hy sinh cao cả cho thắng lợi của lực lượng vũ trang. Trận chống càn Đại Điền ngoài tinh thần quyết chiến quyết thắng của bộ đội ta còn là đỉnh cao của tinh thần quân với dân một ý chí với chiến thắng Đại Điền vang dội, xã Tân Viên được chính phủ tặng khen thưởng huân chương chiến công hạng 2, đây là niềm vinh dự đối với một vùng quê có bề dày truyền thống yêu nước, chống giặc ngại xâm oanh liệt ngay từ buổi đầu công nguyên.

Nằm cạnh cầu ao nơi đình tọa lạc người già trong làng, cho biết từ lúc trẻ vẫn thấy vẫn thấy cây mọc chỗ này cây có giá trị minh chứng cho niên đại cũ của ngôi đình Đại Điền. Cây Ruối cổ đứng bên bờ ao đình đánh dấu tội ác dã man của giặc Pháp cùng lũ tay sai đã mổ bụng chiến sỹ Nguyễn Văn Kim ngay trước đông đảo bà con nhân dân, hòng khủng bố tinh thần yêu nước, kháng chiến giải phóng quê hương của người dân nơi đây.

Trải qua quá trình lịch sử đấu tranh anh dũng của dân tộc, từ khu Đại Điền hưởng ứng cuộc sống khởi nghĩa Hai Bà Trưng đến xã Tân Viên ngày nay được vinh dự đón nhận danh hiệu anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân do Nhà nước phong tặng năm 1998 đã cho thấy qua trình bền bỉ lao động, sản xuất xây dựng làng xóm, đóng góp sức người sức của của nhân dân địa phương trong trong sự nghiệp cách mạng của Đảng. Đặc biệt trong cuộc chiến tranh giải phóng vừa qua làng Đại Điền, xã Tân Viên là một đơn vị tiêu biểu ở Hải Phòng.

Đình Đại Điền có tổng diện tích khuôn viên của Đình là: 2.576 m2, trong đó tòa Đại Đình chính là 190 m2, công trình phụ trợ là 90 m2, sân 200 m2. Đình Đại Điền toạ lạc trên khu đất cao ráo, phẳng bên con đường giao thông liên xã.

Mặt chính ngôi đình quay hướng Tây Bắc. Đình có bố cục mặt bằng kiểu chữ Đinh truyền thống: gồm Bái đường 3 gian, 2 chái mô phỏng dáng dấp của ngôi đình xưa được dân làng xây dựng vào nửa đầu thế kỷ 18.

Nhìn chính diện từ khoảng sân lát gạch rộng rãi, ta thấy nổi bật kiến trúc bái đường gồm 3 khung cửa gỗ được trang trí đục chạm trên phần gỗ những mảng trang trí thường thấy trong kiến trúc dân gian. Thời gian tu tạo ngôi đình gần đây nhất khởi công ngày 21/11 năm Mậu Dần (1998) và khánh thành thành ngày 6/2 năm Kỷ Mão (1999).

Kiến trúc của ngôi đình Đại Điền được tu dựng, củng cố trên nền ngôi đình cũ, theo công nghệ kỹ thuật mới, cố gắng mô phỏng kiến trúc của ngôi đình cũ đã bị huỷ hại. Nội thất ngôi đình được bố trí hợp lý, trang nghiêm, đảm bảo an toàn cho nhân dân tôn thờ, tưởng niệm các vị thành hoàng, đồng thời giúp cho các bậc cao niên đã từng có những ngày hoạt động sôi nổi được lòng dân Tân Viên đùm bọc, nuôi năng trong trong kháng chiến 9 năm chống Pháp.

Nghệ thuật đắp, tạo cảnh không nằm ngoài những khuôn mẫu chung của mỹ thuật dân gian, nhưng chiếm vị trí rất quan trọng, vừa che chắn mặt tiền của ngôi đình, vừa tạo vẻ đẹp cho khuôn viên. Bình phong là một bức tường trổ hoa tết thủng và nổi, đủ rộng để chặn tầm nhìn thẳng từ ngoài vào gian giữa ngôi đình, theo thuật phong thuỷ, tạo vẻ hoành tráng cho công trình.

Các nghệ nhân đời nay đã khéo thể hiện bức bình phong theo thể cuốn thư, khuôn giữa nếp cuốn sách mở và đôi cột trụ, xây hình chữ nhật. Nối tiếp ra về hai phía là các ô chữ nhật, song hàng tạo thành vật chắn phía Tây ngôi đình.

Nghi lễ trong ngày hội - ngày xưa còn gọi là hội thần được ghi chép trong thần tích: ngày 1 tháng 2, ngày sinh Thánh Tử Ngũ Đạo, lễ phẩm dùng cỗ chay, hoa quả xôi, rượu, ca hát 10 ngày.

Ngày hoá thần (cả 2 mẹ con) ngày 10 tháng 10 khi hành lễ, cấm dùng sắc phục màu tía, màu vàng. Thông thường các làng xã đều tổ chức hội vào mồng 9 và 10 tháng 2 âm lịch. Từ ngày 9 tế vào đám tại từng làng. Ngày 10: đại tế, các làng trong xã rước thần hiệu, kiệu theo thứ tự: Kinh Điền rước thì Du Viên Thượng Cầu tế. Lương Câu nước thì Lý Câu tế ... Do mâu thuẫn nên hội đầu xuân, làng nào tổ chức làng ấy, không theo thứ tự như xưa nữa.

Hội đình Đại Điền từ ngày 01 tháng 02 sau tế lễ có mở hội hội hát chèo, cờ người, diễn viên là nhân dân sở tại thì bài hát xướng cùng du khách thập phương.

Đình Đại Điền xã Tân Viên được UBND TP Hải Phòng xếp hạng di tích lịch sử kháng chiến cấp Thành phố tại quyết định số 178/QĐ-UBND ngày 28/01/2005 của UBND thành phố Hải Phòng.

Nguồn: Thành đoàn Hải Phòng