Chùa Cống Phường được xây dựng từ rất lâu, đây là điểm sinh hoạt tâm linh, tín ngường thờ Phật của người dân ba thôn: Hậu, Sấu và Bến thuộc xã Liên Chung.

Căn cứ vào cây hương đá, được chế tác vào năm 1713 (năm Vĩnh Thịnh thứ 9 - thời Lê Trung Hưng, thế kỷ XVII), tư liệu, tài liệu, hiện vật còn lưu giữ, chùa Cống Phường được xây dựng vào trước năm 1713.

Chùa đã nhiều lần được trùng tu, tôn tạo nhưng vẫn lưu giữ được nhiều nét cổ kính và hệ thống kiến trúc, đường họa tiết, hoa văn trang trí kế thừa phong cách nghệ thuật tạo dựng từ thời Lê Trung Hưng.

Chùa Cống Phường là một ngôi chùa đặc biệt trong cả nước, bởi lẽ chùa thờ Phật nhưng không có tượng Phật. Hiện có hai cứ liệu sau lý giải điều này:

Theo cuốn Địa chí Bắc Giang từ điển do Sở Văn hóa - Thông tin tỉnh Bắc Giang và Trung tâm UNESCO in năm 2002 - trang 149  có ghi: “Chùa có nhiều bệ từ ngoài vào trong nhưng không có tượng. Tương truyền đây vốn là ngôi miếu thờ âm hồn, của những người chết trận…”.

Theo dân gian truyền khẩu và phong tục, tập quán cổ truyền ở vùng Hậu, Sấu, Bến thuộc xã Liên Chung còn lưu truyền được biết: Nhìn từ dãy núi Chung Sơn (núi Dành) bao quát toàn bộ thôn Hậu nơi di tích tọa lạc thấy nơi đây có thế đất hình “long xà” mà phần khúc đuôi được bắt đầu từ phía đầu thôn Hậu chếch về phía đông của xã Liên Chung, phần thân chạy uốn khúc bao quanh toàn dải đất, phần đầu là khu đồi Núi Cũ, hiện chính quyền địa phương đã cho xây dựng nhà bia và nghĩa trang liệt sĩ của xã, phần gáy của con long xà chính là nơi chùa Cống Phường được tạo dựng.

Theo quan niệm của người dân địa phương, nơi di tích tọa lạc lại đặt trên chính giữa gáy của con long xà nên thờ Phật là rất “nghịch”, khiến người già thác sớm, trai tráng ra trận thì hy sinh, cây cối vật nuôi chết nhiều. Từ khi làm lễ hóa Phật, ngôi làng dần từng bước hồi sinh, làm ăn phát đạt, dân khang, vật thịnh, cây cối tốt tươi, mùa màng bội thu nên từ đó chùa là nơi thờ vọng Phật.

Chùa Cống Phường được xây dựng từ thời Lê Trung Hưng (khoảng giữa thế kỷ XVII). Trải qua thời gian do sự tác động của điều kiện tự nhiên cùng diễn biến thăng trầm của lịch sử, chùa Cống Phường (nhất là tòa thượng điện) vẫn còn giữ được nguyên trạng kết cấu kiến trúc thời xưa.

Tòa tiền đường đã trùng tu nhiều lần, dấu ấn ghi trên ba khấu đầu cho thấy kỳ tu sửa gần đây nhất được tiến hành đầu thời Nguyễn (đầu thế kỷ 19). Đây là một công trình tín ngưỡng tâm linh có giá trị về mặt lịch sử văn hóa.

Chùa Cống Phường là ngôi chùa cổ được xây dựng vàokhoảng giữa thế kỷ 17 (trước năm 1713), cách đây gần 400 năm, vẫn giữ được đến ngày nay. Tuy đã qua nhiều lần trùng tu, nhưng ngôi chùa vẫn còn lưu giữ được nhiều nét cổ kính mang phong cách kiến trúc thời Lê Trung Hưng (thế kỷ 17).

Kết cấu kiến trúc của chùa mang đậm phong cách nghệ thuật thời Lê. Các mảng trang trí ở các đấu kê và các vì kèo, con rường, các chi tiết được chạm khắc nổi thành các khối to, đầy đặn, bổ sung thêm những đường họa tiết hoa văn đường diềm chạy bo quanh, kế thừa của phong cách nghệ thuật chạm khắc từ thời Mạc (thế kỷ 17).

Chùa Cống Phường còn lưu giữ được những cổ vật có giá trị mỹ thuật cao như: cây hương đá được dựng năm 1713; 1 bát hương sành Phù Lãng thế kỷ 19; 1 bát hương gốm, men da lươn thế kỷ 19 và hệ thống các đồ thờ cổ có niên đại thời Nguyễn thế kỷ 19 - 20 như: bát hương gốm men nâu, đĩa xứ men lam, mõ thờ…

Chùa Cống Phường là trung tâm tín ngưỡng, tâm linh của nhân dân 3 thôn (Hậu, Sấu, Bến), thường diễn ra các lễ hội truyền thống của địa phương. Lễ hội truyền thống chùa Cống Phường được tổ chức trong 2 ngày (15 và 16 tháng 2 âm lịch). Lễ hội thường có phần lễ, ban khánh tiết các thôn thực hiện nghi lễ dâng hương, tế lễ, phần hội được tổ chức với nhiều trò chơi dân gian: cờ tướng, chọi gà, kéo co, đấu vật và trình diễn các làn điệu dân ca.

Trong cuộc khởi nghĩa Yên Thế, chùa Cống Phườngđược dùng làm vọng gác tiền tiêu của nghĩa quân và sau này là trạm quan sát của Khu 12 khi về sơ tán và hoạt động. Trong cuộc kháng chiến chống Pháp (từ năm 1947-1953), dân quân du kích Liên Chung đã lấy chùa Cống Phường là nơi hoạt động, hội họp và là nơi dạy học của trường cấp I. Căn cứ giá trị di tích thì chùa Cống Phường thuộc loại hình di tích lịch sử - văn hóa.

 

 

 

 

Tổng thể chùa Cống Phường gồm tam quan, sân chùa, tòa tiền đường, ống muống và thượng điện.

Chùa qua nhiều lần tu sửa có phong cách nghệ thuật thời Nguyễn, các tòa nhà được thiết kế kiểu bốn mái uốn đầu đao. Bờ nóc, bờ giải không trang trí, mái chùa  lợp ngói mũi.

Chùa Cống Phường có bình đồ kiến trúc theo kiểu “chữ Công” gồm tòa  tiền đường nối với tòa thượng điện bằng dải ống muống, tổng diện tích  khu nội tự là 287m2.

Tòa tiền đường có 5 gian, 2 chái, bộ khung có 8 hàng cột ngang và 4 hàng cột dọc, 6 vì mái đình, hai bộ quá giang. Liên kết giữa các vì mái theo 3 kiểu: Kiểu kẻ chuyền, chồng rường; kiểu chồng rường, trụ trốn. Cả 6 vì kèo đều bào trơn, soi chỉ gờ chạy suốt. Tường bao của tòa tiền đường được xây bằng gạch chỉ. Tòa Tiền đường kết nối với Thượng điện qua gian ống muống. Tòa Tiền đường có 1 cửa ra vào, bộ cửa làm bằng ván ghép sơn màu nâu. Các gian ngoài của tòa tiền đường được đóng bằng chấn song gỗ bạch đàn.

Thượng điện gồm 3 gian 2 chái liên kết cái vì kèo theo kiểu kẻ chuyền, chồng rường theo kiểu thuận chồng, đấu kê (4 con rường kê trên các đấu kê thót đáy). Tòa thượng điện còn lưu trữ được nguyên vẹn bộ khung nhà thời cổ, 4 đầu đao mái lượn, bờ nóc lợp ngói bò ống, bờ giải xây gạch chỉ phủ vữa, không trang trí. Bộ khung tòa thượng điện bằng gỗ lim chắc khỏe, soi gờ kẻ chỉ nhưng không tranh trí.

Chùa Cống Phường (chùa Không Bụt) là một ngôi chùa hiếm thấy nhưng minh chứng cho đạo lý của Phật giáo “Phật tại tâm”. Không có sự hiện diện của tượng Phật nhưng chùa vẫn linh thiêng và mang lại sự bình yên cho xóm làng. Chùa Cống Phường được xếp hạng Di tích lịch sử văn hoá cấp tỉnh theo Quyết định số 2163/QĐ-UBND ngày 19/12/2008 của Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Giang.

Nguyễn Văn Tính - Trích Cuốn Di sản văn hoá xã Liên Chung- Nhà xuất bản văn hoá Dân tộc

Nguồn: Cổng thông tin điện tử Xã Đông Việt, Yên Dũng, Bắc Giang