Di tích khảo cổ Cát Tiên có sức hút lớn từ giá trị lịch sử, văn hóa

Giá trị lịch sử, văn hóa đặc sắc

Di tích khảo cổ Cát Tiên được phát hiện năm 1985 khi người dân từ nhiều vùng miền di cư đến đây khai hoang mở đất. Diện tích trung tâm rộng gần 50 ha tập trung một quần thể dày đặc các phế tích kiến trúc bằng gạch, quy mô rộng lớn; cùng nhiều phế tích đền tháp trải dài khoảng 15 km dọc sông Đồng Nai, có niên đại kéo dài gần một thiên niên kỷ, từ thế kỷ III - IV đến thế kỷ X - XI.

Các công trình kiến trúc được xây bằng gạch sống nằm trên đỉnh đồi thấp, là những phế tích bị sụp lún, vùi lấp bởi thời gian và rừng rậm. Đó là những đền, đài chịu ảnh hưởng sâu sắc của văn hóa Ấn Độ giáo, được cho là liên quan đến một vương quốc cổ - vương quốc Phù Nam. Cấu trúc đền thờ và hệ thống tế lễ cho thấy một trình độ tổ chức xã hội và tín ngưỡng rất cao.

Du khách đến với di tích Cát Tiên ngày càng đông

Qua nhiều đợt khai quật, các nhà khảo cổ đã tìm thấy hơn 3.000 hiện vật, đa dạng về chất liệu như: vàng, bạc, đồng, sắt, đá quý, gốm, đá, phong phú về loại hình, có giá trị về lịch sử, văn hóa và khoa học, bao gồm: vật liệu kiến trúc, cấu kiện trang trí, tượng thờ (Ganesa và Uma), ngẫu tượng linga, yoni, sưu tập hiện vật vàng lá khắc hình, đồ trang sức, các vật dụng sinh hoạt, dụng cụ sản xuất, nhóm hiện vật mang tính chất nghi lễ bằng đồng thau, đồ gốm...

Nguyên Tổng Lãnh sự Ấn Độ tại TP Hồ Chí Minh tham quan nhà trưng bày trong 1 lần đến Di tích khảo cổ Cát Tiên

Các hiện vật tìm thấy như ngẫu tượng linga - yoni có kích thước lớn được chạm khắc tinh xảo, phản ánh sự phát triển rực rỡ của tôn giáo và nghệ thuật điêu khắc đương thời. Trong đó, linga bằng đá lớn nhất tại đây có chiều cao lên đến 2,1 m được xem là lớn nhất Đông Nam Á, đã được xác lập kỷ lục, cho thấy tầm vóc của trung tâm tôn giáo cổ này. Qua đó có thể hiểu Di tích khảo cổ Cát Tiên là thánh địa mang tính chất Bàlamôn giáo của vùng Đông Nam Bộ cổ xưa và có thể đoán rằng sự lụi tàn của Cát Tiên (Việt Nam) - Vát Phu (Lào) - Angkor (Campuchia) hình như có cùng một nguyên nhân, cùng một xu thế.

Với những giá trị to lớn, năm 2014, Di tích khảo cổ Cát Tiên đã được xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt. Công tác bảo tồn, trùng tu và phát huy giá trị di tích từ đó cũng được quan tâm đúng mức nhằm hướng đến phát triển du lịch bền vững kết hợp với bảo tồn di sản.

Tham quan nhà trưng bày

Điểm đến hấp dẫn

Nếu cách đây 10 năm về trước, Di tích khảo cổ Cát Tiên chỉ có sức hút với các nhà nghiên cứu dân tộc, lịch sử, khảo cổ và những du khách ưa tìm tòi, khám phá thì những năm qua, nơi đây dần trở thành điểm đến hấp dẫn du khách trong và ngoài nước. Hằng năm, nơi đây đón 12.000 - 14.000 du khách; chỉ trong 9 tháng năm 2025, đã có hơn 11.000 du khách đến với Cát Tiên.

Vượt đoạn đường 38 km từ ngã ba Madagui (xã Đạ Huoai) vào Cát Tiên, ông Martin H. (du khách người Đức) đã đi xe ôm đến đây cho biết: “Tôi không ngờ giữa rừng lại có một nơi như vậy. Đường đi hơi xa nhưng tới nơi thì thấy xứng đáng. Tượng linga không chỉ lớn mà còn rất đẹp, các hiện vật có hình khắc tinh xảo cho thấy trình độ chế tác của người xưa. Ở đây vừa có cảm giác tìm về quá khứ vừa thư giãn tâm trí”.

Đường lên Đền số 1, vượt qua những bậc thang phủ rêu xanh mát, đỉnh đồi là phế tích đền tháp lớn in dấu một thời vàng son. Du khách được tận mắt chiêm ngưỡng ngẫu tượng linga - yoni lớn là biểu tượng của sự sinh sôi nảy nở. Trước đền tháp linh thiêng của người xưa, du khách không quên cầu lộc, cầu tài, cầu cho quê hương đất nước hưng thịnh, thế giới hòa bình. Không gian yên tĩnh linh thiêng, rừng xanh bao phủ, nhìn xuống chân đồi, dòng sông Đồng Nai cuộn chảy, uốn lượn. Đi dọc ven bờ, những đền tháp nằm rải rác càng thấy rõ hơn quy mô của một quần thể tín ngưỡng cổ xưa.

Nhà trưng bày giới thiệu với du khách hàng ngàn hiện vật, hình ảnh, tư liệu sống động như kể một câu chuyện về Cát Tiên. Từ hành trình phát hiện, khai quật, những nhận định khoa học, công nhận di tích quốc gia đặc biệt, xác lập kỷ lục; đến từng hiện vật ẩn chứa những giá trị lịch sử, văn hóa, tín ngưỡng tâm linh của người xưa. Bên cạnh đó, những nét đẹp văn hóa truyền thống của người Mạ - cộng đồng dân tộc sinh sống từ lâu đời ở vùng đất này cũng được giới thiệu.

Trải nghiệm làm gạch xây đền tại Di tích khảo cổ Cát Tiên

Ngài Madan Mohan Sethi, nguyên Tổng Lãnh sự Ấn Độ tại TP Hồ Chí Minh từng đặt chân đến nơi này và bày tỏ sự ngỡ ngàng thấy Di tích khảo cổ Cát Tiên có nhiều nét tương đồng với văn hóa, tín ngưỡng Ấn Độ. Ông ngạc nhiên khi từ xa xưa, cách đây đến 1.500 năm, đạo Bàlamôn đã trải rộng đến tận nơi này. Ông mong muốn Di tích khảo cổ Cát Tiên sẽ là điểm đến của nhiều du khách Ấn Độ và bạn bè quốc tế để tăng cường ngoại giao văn hóa và sự hiểu biết lẫn nhau giữa các dân tộc trên thế giới.

Cùng với việc tìm hiểu giá trị văn hóa, lịch sử, những năm gần đây, Bảo tàng Lâm Đồng đã tổ chức nhiều hoạt động thú vị thu hút lớp trẻ như: “Về miền Thánh tích”, “Gạch cũ hồn xưa”, nặn tượng, làm gạch xây đền... Ông Nguyễn Văn Tiến - Phó Giám đốc Bảo tàng Lâm Đồng, người tâm huyết, gắn bó với Di tích khảo cổ Cát Tiên cho biết: “Chúng tôi muốn các em học sinh và du khách không chỉ xem mà còn được trải nghiệm, làm thử, ví dụ như: đúc gạch, khắc họa tiết để hiểu hơn cách người xưa đã làm ra một đền tháp vất vả như thế nào”.

Từ Di tích khảo cổ Cát Tiên, du khách có thể kết hợp hành trình khám phá Vườn quốc gia Cát Tiên, du lịch sinh thái trên sông Đồng Nai. Sự gắn kết giữa du lịch văn hóa với thiên nhiên sẽ tạo nên một trải nghiệm riêng biệt, hấp dẫn. Việc hợp tác với các công ty du lịch để đưa Di tích khảo cổ Cát Tiên trở thành điểm đến không thể thiếu trong các tour du lịch ở Lâm Đồng, cùng với đầu tư nâng cấp hạ tầng, cải thiện đường sá là hết sức cần thiết để Cát Tiên ngày càng trở nên gần gũi và thuận tiện với du khách.

Quỳnh Uyển

Báo Lâm Đồng điện tử - baolamdong.vn - Đăng ngày 06/10/2025