Đình Quán Khái toạ lạc tại xã Vĩnh Hải, thành phố Hải Phòng (trước là xã Tiền Phong, huyện Vĩnh Bảo)

Trải qua hơn một thế kỷ, đình Quán Khái vẫn giữ được vẻ bề thế, cổ kính, phô diễn tinh hoa của kỹ nghệ chạm khắc gỗ truyền thống và văn hóa thờ Thành hoàng đậm chất Việt.

Tọa lạc giữa vùng đất giàu trầm tích lịch sử, đình Quán Khái thờ Tản Viên Sơn Thánh, một trong Tứ Bất Tử của tín ngưỡng dân gian Việt cùng 2 công chúa con vua Hùng là Nữ Oa và Chiêu Huy. Theo thần tích, Tản Viên tên thật là Bùi Thiên Quý (sinh ngày 3/3 năm Quý Mùi), được Vua Hùng Duệ Vương chọn làm Thái tử sau khi thi tài và cưới 2 công chúa. Ông từng lập đại bản doanh tại vùng Quán Khái để dẹp loạn giặc ngoại xâm, sau hóa Thánh tại đây cùng 2 phu nhân.

Dựa trên niềm tin ấy, người dân vùng Vĩnh Bảo xưa đã đồng lòng xây dựng ngôi đình thờ ba vị Thánh với tất cả tâm huyết và niềm tự hào. Đình được xây dựng hoàn toàn bằng tiền dân đóng góp, kéo dài suốt gần 10 năm, từ năm 1906 đến năm 1916 mới hoàn thiện. Người đứng ra hưng công là cụ Bá Phú, một hào lý được dân kính trọng.

Đình Quán Khái thờ Tản Viên Sơn Thánh cùng 2 công chúa con vua Hùng là Nữ Oa và Chiêu Huy

Ngày đó, cụ Bá Phú cùng trai tráng trong làng vượt rừng sâu lấy gỗ lim về làm đình. Một cuộc thi tuyển thợ độc đáo đã được tổ chức, với câu hỏi hóc búa “Số gỗ hiện có đủ xây đình không?”. Chỉ có hiệp thợ Ninh Giang, Hải Dương cũ trả lời chính xác: “Chỉ thừa một cây lim để làm đồ nghề”. Sau 10 năm thi công, lời đáp ấy hoàn toàn đúng.

Trải qua thời gian, chiến tranh và biến động xã hội, đình Quán Khái vẫn giữ được nhiều nét kiến trúc gốc hiếm thấy. Tòa đại đình gồm 6 mái lợp ngói mũi hài, 10 mái đao cong vút, bờ nóc đắp hình con kìm, con sô, đầu guột. Điểm nhấn đặc biệt là 2 cổng đình phía Đông và Tây với thiết kế 2 tầng, 8 mái đao, được đánh giá là một trong những hệ thống ngũ môn đẹp nhất ở Hải Phòng.

Tòa đại đình gồm 6 mái lợp ngói mũi hài, 10 mái đao cong vút, bờ nóc đắp hình con kìm, con sô, đầu guột

Bên trong, đình được thiết kế theo kiểu “chồng rường giá chiêng”, phong cách cổ truyền mang đậm dấu ấn thời Nguyễn đầu thế kỷ XX. Mỗi cột gỗ lim trong đình to đến mức một người lớn ôm không xuể. Trên các kèo, ván, cửa võng, bàn thờ đều chạm trổ cầu kỳ các họa tiết cúc hóa long, lão cúc hóa phượng, lão trúc hóa rồng... như đưa người xem lạc vào một cung điện thu nhỏ.

Đình Quán Khái toạ lạc tại xã Vĩnh Hải, thành phố Hải Phòng (trước là xã Tiền Phong, huyện Vĩnh Bảo)

Đình Quán Khái thờ Tản Viên Sơn Thánh cùng 2 công chúa con vua Hùng là Nữ Oa và Chiêu Huy

Tòa đại đình gồm 6 mái lợp ngói mũi hài, 10 mái đao cong vút, bờ nóc đắp hình con kìm, con sô, đầu guột

Bên trong đình được thiết kế theo kiểu “chồng rường giá chiêng”

2 cổng đình phía Đông và Tây với thiết kế 2 tầng, 8 mái đao, được đánh giá là một trong những hệ thống ngũ môn đẹp nhất ở Hải Phòng

Hồ bán nguyệt phía trước đình

Trước cổng đỉnh là 2 cây gạo di sản hơn 120 năm tuổi

Trên nóc đình, bờ dải đắp con kìm, con sô, đầu guột… là những tác phẩm quý được giữ gìn từ ngày khởi dựng đến nay.

Bên trong đình là cảnh lộng lẫy vàng son của các bức hoành phi, câu đối, cửa võng, khám thờ được chạm khắc công phu và to lớn khác thường.

Đình Quán Khái lưu giữ khá nhiều đồ thủ công mỹ nghệ, sản phẩm truyền thống của quê hương Vĩnh Bảo, tượng quan văn, quan võ, tượng ông Đô, tượng chim hạc, hương án, sập thờ, cỗ ngai, câu đối, cửa võng, đại tự… vừa mang tính cung đình và phảng phất màu sắc dân gian.

Vì kèo đình Quán Khái làm theo kiểu “chồng rường giá chiêng”, một phong cách đậm nét cổ truyền.

Có một khác biệt so với các ngôi đình khác là các bộ phận kiến trúc dù ở tiền đường cao thoáng, hay ở tận cùng hậu cung tối sẩm đều được chạm khắc tỉ mỉ. Ngoài hiên đình, trên các bày, vãn ngưỡng đều chạm trổ tinh vi “cúc hóa long, lão cúc hóa phượng, lão trúc hóa rồng”. Nhìn vào tác phẩm điêu khắc tại nơi này, có thể hình dung như một cung điện thu nhỏ trong một kiến trúc đồ sộ “độc nhất vô nhị” ở TP Hải Phòng.

Trong khuôn viên rộng lớn của đình Quán Khái còn có hồ bán nguyệt quanh năm nước trong xanh, tôn nên nét đẹp cảnh quan cho ngôi đình cổ.

Quanh khuôn viên đình Quán Khái là hệ thống cây cổ thụ có tuổi đời gắn với lịch sử hình thành của ngôi đình, trong đó có 2 cây gạo 120 tuổi. Theo các cụ cao niên trong làng, thuở dựng đình người ta trồng cây gạo với ước mong thần hoàng làng sẽ phù độ cho dân làng có nhiều thóc gạo, cuộc sống ấm no. Trải qua thời gian, thiên tai, 2 cây gạo vẫn sừng sững hiên ngang, tỏa bóng mát 2 bên cổng đình. Cùng với đình Quán Khái, 2 cây gạo cũng là niềm tự hào của người dân Vĩnh Phong xưa (nay là xã Tiền Phong).

 “Điều đặc biệt là không chỉ gian tiền đường cao rộng, mà cả hậu cung tối sẫm cũng được chạm khắc vô cùng tinh xảo. Ở mỗi chi tiết, người xưa đều gửi gắm tín ngưỡng, mỹ cảm và kỹ thuật điêu luyện”, ông Khúc Văn Hữu, người trông coi đình Quán Ngái cho biết.

Hiện đình còn lưu giữ 102 di vật quý, trong đó có 22 sắc phong triều Nguyễn, các bức hoành phi, câu đối, đại tự, khám thờ, tượng quan văn, quan võ, hương án, cỗ ngai… vừa mang dáng dấp cung đình vừa phảng phất màu sắc dân gian.

Đặc biệt, 2 cây gạo hơn 120 năm tuổi trước cổng đình không chỉ là biểu tượng sinh thực khí trong tín ngưỡng dân gian mà còn là nhân chứng lịch sử của ngôi đình.

Không chỉ là công trình kiến trúc - nghệ thuật đặc sắc, đình Quán Khái còn là nơi ghi dấu nhiều sự kiện lịch sử quan trọng. Giai đoạn 1946 - 1948, nơi đây là cơ sở hoạt động của Viện Quân y và Viện Dân y thuộc liên tỉnh Hải - Kiến. Nhiều cuộc họp quan trọng của các cơ quan Đảng, chính quyền, đoàn thể cũng từng diễn ra dưới mái đình.

Không gian văn hóa đình làng được bảo lưu gần như nguyên vẹn, từ giếng nguyệt phía trước, hồ bán nguyệt nước trong xanh, đến sân đình. Vào mỗi dịp lễ hội, đặc biệt là ngày sinh Tản Viên 3/3 âm lịch, người dân lại tổ chức rước nước, tế thần, hát chèo và vật dân gian. Mọi nghi thức đều gắn liền với tín ngưỡng nông nghiệp, cầu mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.

Với những giá trị đặc sắc về lịch sử, văn hóa, nghệ thuật, đình Quán Khái được công nhận là di tích kiến trúc - nghệ thuật cấp quốc gia từ năm 1992. Đây là niềm tự hào của kho tàng di sản văn hóa thành phố Hải Phòng.

Trong bối cảnh đô thị hóa, việc giữ gìn và phát huy giá trị của đình Quán Khái càng trở nên cấp thiết. Những chi tiết chạm khắc, kiến trúc gỗ lim, không gian đình làng không chỉ có ý nghĩa lịch sử mà còn mang theo thông điệp văn hóa, bản sắc Việt trong kiến trúc dân gian.

Ghé thăm đình Quán Khái vào mùa lễ hội, bước trong không gian cây đa, giếng nước, sân đình, bất cứ ai cũng sẽ cảm nhận được cái hồn xưa của làng quê Bắc Bộ còn nguyên vẹn.

PHƯƠNG LINH - ĐỖ TUẤN

Nguồn: Hải Phòng News